© Huygens ING - Amsterdam. Bronvermelding: H.A.M. Snelders, 'Verkade, Pieter Eduard (1891-1979)', in Biografisch Woordenboek van Nederland. URL:http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn2/verkadepe [12-11-2013]

VERKADE, Pieter Eduard (1891-1979)

Verkade, Pieter Eduard, scheikundige (Zaandam 21-5-1891 - 's-Gravenhage 17-9-1979). Zoon van Cornelis Pieter Verkade, directeur van een stijfselfabriek, en Johanna Liwijn. Gehuwd op 26-7-1923 met Anna Jacoba Sandbergen. Uit dit huwelijk werden 2 zoons geboren.

Verkade studeerde, na de HBS in Zaandam te hebben doorlopen scheikundige technologie aan de Technische Hoogeschool te Delft (1908). In 1912 behaalde hij het kandidaats-, in 1913 het ingenieursdiploma. Op 5 maart 1915 volgde promotie met lof op het proefschrift: Hydratatie van organiese zuuranhydrieden. Promotor was J. Böeseken. Na in 1916 toegelaten te zijn als privaatdocent in Delft hield hij op 2 november zijn openbare les: De synthese der eiwitstoffen. In hetzelfde jaar werd hij assistent bij prof. G. van Iterson jr. aan de Nederlandsche Handels-Hoogeschool te Rotterdam voor de zg. Verzameling van handelswaren en van grondstoffen en produkten der nijverheid. In 1917 volgde aldaar zijn benoeming tot conservator en vervolgens tot lector voor de warenkennis en in 1919 die tot gewoon hoogleraar in de warenkennis, de chemie en de technologie der handelswaren te Rotterdam. Op 30 september 1919 hield hij zijn inaugurele oratie: De beteekenis van de warenkennis als leervak aan de Handels-Hoogeschool.

In zijn Rotterdamse jaren verrichtte Verkade met zijn assistent J. Coops (sinds 1919) bepalingen over de verbrandingswarmte van organische verbindingen. Het waren technisch moeilijke precisiemetingen, waaronder een belangrijk onderzoek over de thermochemische standaardstoffen (1922). Dit leidde tot zijn lidmaatschap van de Commission internationale d'établissement d'un étalon thermochimique (1922) van de Union internationale de la chimie pure et appliquée (in Engelse afkorting bekend als IUPAC). Aan de Handels-Hoogeschool werden verbrandingswarmten gemeten van de opeenvolgende termen van homologe reeksen van organische verbindingen en onder meer onderzoekingen gedaan over de zogenaamde alterneringsverschijnselen in homologe reeksen en het voorkomen van vetzuren met een oneven aantal koolstofatomen in de natuur. Toen Coops in 1929 hoogleraar aan de Vrije Universiteit werd, begon een periode van samenwerking met de chemicus J. van der Lee en de arts M. Elzas over de vetstofwisseling, waarbij het verschijnsel van de Z-oxydatie werd ontdekt (d.w.z. oxydatie van de eindstandige methylgroep van het vetzuur tot een carboxylgroep).

Doordat in Rotterdam de technische wetenschappen niet op het verplichte examenprogramma stonden, was de belangstelling van de zijde van de studenten voor deze vakken matig. Dat was, sedert 1938, niet het geval in Delft waar Verkade met zijn behoefte aan kennisoverdracht aan veel studenten de organische chemie in al haar aspecten kon doceren. Als opvolger van Böeseken werd hij namelijk in Delft tot gewoon hoogleraar in de organische chemie en haar toepassing benoemd, een leerstoel die door hem met een inaugurele rede: Organische chemie en industrie op 21 oktober 1938 aanvaard werd. Bewust kon hij daarna een veelheid van onderzoekingen verrichten om het Delftse onderwijs zo breed mogelijk te maken. Hij deed tal van organisch-chemische onderzoekingen, waaronder een grote reeks syntheses van de mono-, di- en tryglyceriden, waaraan hij sinds 1935 in Rotterdam was begonnen. In 1937 was hij er reeds in geslaagd 'drie-zurige' triglyceriden te bereiden. Verkade werd in 1948 buitengewoon hoogleraar, toen de senaat geen kans meer zag het technisch onderwijs op het oude peil te handhaven. Ook daarna bleef hij ernaar streven onderzoek te verrichten ten aanzien van fundamentele onderwerpen met betrekkelijk eenvoudige methoden, en was hij nog altijd een hoogleraar die uitstekende, goed voorbereide colleges gaf en hoge eisen aan studenten stelde. Na 1953 bestudeerde hij met zijn studenten de synthese van fosfaten. Spoedig kreeg hij hiertoe meer mogelijkheid, toen in 1954 de basiscolleges organische chemie door de lector H.C. Beyerman waren overgenomen. In 1961 ging Verkade met emeritaat. Op 4 juni van dat jaar hield hij zijn afscheidscollege 'Vijftig jaren organische chemie' (Chemisch Weekblad 57 (1961) 353-359).

Naast praktisch wetenschappelijke onderzoekingen had Verkade al vroeg een grote belangstelling voor de nomenclatuur en de codering van organische verbindingen. Ook na zijn emeritaat bleef Verkade juist op dit terrein actief. Vanaf 1934 was hij voorzitter van de Commission on the Nomenclature of organic chemistry en vanaf 1949 voorzitter van de Commission on Codification, Ciphering, and Punche Cards Techniques van de IUPAC.

Verkade speelde een grote rol in de Nederlandse chemische wereld. Met Coops was hij initiatiefnemer tot de oprichting van de sectie voor organische chemie van de Nederlandsche Chemische Vereeniging, waarvan hij in 1927 vice-voorzitter en van 1930 tot 1933 voorzitter was. Zijn verdiensten werden in 1958 geëerd door de benoeming tot erelid van deze vereniging. Inmiddels had in 1936 de Koninklijke Akademie van Wetenschappen al blijk gegeven van waardering voor zijn wetenschappelijke prestaties door hem tot lid te benoemen.

P: Chemisch Weekblad 57(1961) 370-376; ibidem 75 (1979) 41(12 oktober) 3.

L: B.M. Wepster en H.C. Beyerman, 'Bij het afscheid van professor P.E. Verkade', in Chemisch Weekblad 57 (1961) 359-363; J. Coops, 'Verkade in Rotterdam gedurende de jaren 1919-1929', ibidem, 57 (1961) 363-366; K. Bernhard, 'Verkades Z-Oxydation der Fettsäuren', ibidem, 57 (1961) 367; G.M. Dyson, 'Professor Dr. P.E. Verkade and communications in chemical science', ibidem, 57 (1961) 368-370; enkele kleine herdenkingen, ibidem, 75 (1979) 41 (12 oktober) 2; B.M. Wepster, in Jaarboek van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen 1979, 173-177.

I: Jaarboek van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen 1979 (Amsterdam 1980) afbeelding tegenover pagina 252 [Foto: C.J.L. Vermeulen].

H.A.M. Snelders

Bovenstaande biografie weerspiegelt de stand van het onderzoek tot aan het jaar van publicatie in het gedrukte deel van het BWN. Dit jaar is hieronder weergegeven. Alle daarna verschenen literatuur is niet in de tekst verwerkt en wordt evenmin vermeld in de literatuuropgave (onder L).

Oorspronkelijke versie opgenomen in: Biografisch Woordenboek van Nederland 2 (Den Haag 1985)
Laatst gewijzigd op 12-11-2013