© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Rietje van Vliet, Beyer, Britta, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Beyer [13/01/2014]
BEYER, Britta (geb. Zweden ca. 1682 – gest. Amsterdam ?-12-1741), dienstmeid, profetes en schrijfster van enkele piëtistisch-chiliastische geschriften. Dochter van Elisabeth Ahman, uit Västeras (bij Stockholm). Britta Beyer had vanaf ca. 1714 een spiritueel geïnspireerde liaison met Johann Christophorus Ludeman (1683-1757), astroloog-genezer.
Al op heel jonge leeftijd moet Britta Beyer naar de Republiek zijn gekomen, volgens haar eigen zeggen met de bedoeling onder het juk van haar strenge moeder vandaan te komen. Zij werkte als dienstbode in verschillende huizen te Amsterdam. In deze periode tobde Britta, die van huis uit luthers was, met het geloof: ze voelde zich zondig, maar zag geen uitweg. Steeds werd ze door Satan in verzoeking gebracht. Toen zij vanuit het huis waar zij verbleef geld naar buiten begon te gooien, naar mensen van wie zij dacht dat die het nodig hadden, trokken plaatselijke predikanten die haar tot dan toe met geloofsadviezen hadden bijgestaan, de handen van haar af.
Rond 1714 maakte Britta kennis met de uit Duitsland afkomstige astroloog Johann Christophorus Ludeman, die in die tijd voor het eerst in Amsterdam was. Zij voorzag toen in haar onderhoud door vanuit haar kelder aan het Franse Pad (Willemsstraat) in de Jordaan koffie en thee te schenken. Zij hoorde bij een sektarisch groepje van zeven vrouwen dat geregeld op de Overtoom bijeenkwam. De vrouwen beschouwden zich als uitverkorenen Gods en volgens sommigen – onder wie Britta zelf – zochten zij bovenal lichamelijke bevrediging voor hun spirituele behoeften. Een leider als Ludeman kwam bepaald niet ongelegen.
Johann Ludeman en Britta Beyer besloten samen door de Republiek te reizen om boekjes en geneesmiddelen te verkopen. Ze ontpopten zich als een stel radicaal-piëtistische oplichters dat profiteerde van de angsten en goedgelovigheid van hun clientèle. Na deze reis keerden zij terug naar Amsterdam, waar Ludeman bij Britta in trok, al was hij officieel nog altijd getrouwd met Dorothea Straesburg, die ergens in het buitenland verbleef. De dan volgende gebeurtenissen zijn te construeren aan de hand van diverse notariële akten. In 1720 voegde Dorothea zich met haar dochters bij haar echtgenoot, hoewel zij door hem regelmatig was mishandeld – naar alle waarschijnlijkheid omdat zij zijn profetische gaven in twijfel trok. Het gezin betrok een pand aan de Rozengracht, maar de echtelijke rust keerde niet terug. Britta trok bij hen in, hetgeen leidde tot verbanning van Dorothea in haar eigen huis. Ludeman sliep bij Britta, verrichtte openlijk met haar allerlei erotische handelingen en mishandelde Dorothea tot bloedens toe. Volgens Ludeman was zij een werktuig van Satan en verdiende als zodanig straf. Ook de dochters kregen van het duo Beyer-Ludeman het bevel om hun moeder lijfelijk te straffen.
In 1721 verliet Dorothea Straesburg met kinderen en schamele goederen huize Ludeman. Voorlopig werd het stil rond Beyer en Ludeman, die begonnen met de opbouw van hun medisch-astrologische praktijk. Twee jaar later publiceerde Britta haar Middernachtskroon, waarin ze in apocalyptische bewoordingen onder meer verslag deed van de gebeurtenissen en onder verwijzing naar het einde der tijden het doen en laten van de ‘wedergeboren’ Britta en Ludeman in voorgaande jaren probeerde te rechtvaardigen.
In 1727 verscheen Britta’s tweede traktaat, De gekroonde morgenstond. In haar geëxalteerde godsdienstwaan, als uitverkorene des Heren, stort ze, rommelig en ruziezoekend, een lawine van verwijten uit over allerlei religieus bevlogen tegengroeperingen in Amsterdam. Het werd zelfs de hermetisch dichtende spiritualist Willem van Swaanenburg te veel. Deze woonde in de buurt en had veel van de relletjes in huize Ludeman van dichtbij kunnen meemaken. In reactie op Britta’s Morgenstond – ook Ludeman had inmiddels een apologie gepubliceerd – schreef Van Swaanenburg hetzelfde jaar nog zijn Hans Christoffel Ludeman, afgerost door zyn eigen Harderstaf […] in spyt van Brita Beiers Middernagts kroon, en Gekroonde morgenstont. Daarin had hij zoveel mogelijk belastende documenten bijeengebracht, waardoor hun bekendheid in de Republiek almaar groter werd. Dit zou ertoe leiden dat Ludeman als kwakzalver werd ontmaskerd, al wist hij nadien, na zijn promotie in de medicijnen te Harderwijk in 1728, zijn astrologische praktijk tot grote welstand te brengen.
Over Britta Beyer is na 1728 niets meer bekend, behalve dat zij tot haar dood bij Ludeman bleef wonen. Wel wordt zij steevast ten tonele gevoerd in de vele geschriften die in de achttiende en negentiende eeuw verschenen over haar beroemde partner Ludeman.
Britta Beyer zocht als autodidact haar heil in een eigen uitleg van de Bijbel. Haar geschriften hebben iets uitdagends en brutaals, maar hoewel ze daardoor zelfs tegenstanders konden bekoren, hadden ze te weinig diepgang om hun auteur te doen uitgroeien tot een profetes van aanzien.
Archivalia
Zie de verwijzingen in Kerstemans biografie van Ludeman, A.J. Hanou ed. [te verschijnen 2007].
Publicaties
- Britta Beyer, De middernachtskroon, door de weder-geboorte erkampt en beschreeven (z.p. [Amsterdam] 1723) (= Knuttel Pflt. 16600a).
- Britta Beyer, De gekroonde morgenstond, na een veertienjaarige verdrukkinge verscheenen (z.p. 1727) (= Knuttel Pflt. 16735a).
Literatuur
- Willem van Swaanenburg, Hans Christoffel Ludeman, afgerost door zyn eigen harderstaf, die hy gebruikt heeft, tegens de magistraat der stad Haarburg, in spyt van Brita Beiers Middernagts kroon, en Gekroonde morgenstont (Amsterdam 1727).
- Claus van Laar, Zeldzaame leevens-gevallen van den alöm beruchten J.C. Ludeman (Dordrecht enz. 1757).
- [F.L. Kersteman], Gedenkwaardige levens-beschryving van den waereldberoemden Johan Christophorus Ludeman, A.J. Hanou ed. [te verschijnen 2007].
Auteur: Rietje van Vliet (met dank aan André Hanou)
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 422
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.