© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Ariadne Schmidt, Leeuwarden, Isabella van, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Leeuwarden, Isabella van [13/01/2014]
LEEUWARDEN, Isabella van (geb. 1696 – begr. Haarlem 19-6-1773), koopvrouw, stichteres van het Remonstrantsche Hofje te Haarlem. Dochter van Jacobus van Leeuwarden, eigenaar van een veloursweverij, en Maria Noordijk. Isabella van Leeuwarden trouwde op 8-11-1752 in Haarlem met Pieter Merkman jr. (1699-1760), koopman, dichter. Dit huwelijk bleef kinderloos.
Isabella van Leeuwarden was het oudste kind in het gezin van de welgestelde Jacobus van Leeuwarden en diens tweede vrouw, de uit Amsterdam afkomstige Maria Noordijk. De familie was doopsgezind. Mogelijk was haar vader de Jacobus van Leeuwarden die zich op 9 februari 1687 in Amsterdam bij de doopsgezinden liet dopen. Daar werd op 20 februari 1701 ook een Maria Noordijk gedoopt. Isabella zelf ging in 1737 over naar de remonstrantse gemeente. Ook haar broers, Justus (1698-1748) en Mattheus (1708-1739), werden later remonstrants.
Isabella zat als kind op een particuliere school. Nadat haar beide broers ongehuwd overleden waren, zette zij het Haarlemse familiebedrijf voort, dat door haar broer Justus uitgebreid was met de handel in zijden stoffen op (vooral) West-Indië. Zij was 56 toen zij trouwde met Pieter Merkman jr., al had zij diens aanzoek aanvankelijk niet serieus genomen – ‘Brus [: ga] maar heen’ moet zij hem bij die gelegenheid hebben toegevoegd. Merkman was eigenaar van een garenlintrederij en genoot enige bekendheid als dichter. Hij had een kring van Haarlemse dichters en dichtkundigen om zich heen verzameld, onder wie de beide broers van Isabella. De families kenden elkaar al vele jaren.
Na haar huwelijk verhuisde Van Leeuwarden naar de Nieuwe Gracht, waar Merkman woonde met een zoontje uit zijn derde huwelijk, Pieter Cornelis Willem. In het contract van huwelijkse voorwaarden was bepaald dat de echtelieden elk hun eigen bedrijf zouden voortzetten. Merkmans garenlintfabriek verkeerde in deze jaren echter in financiële problemen en Van Leeuwarden trad op als zijn geldschieter. Toen Pieter Merkman na een lang ziekbed op 26 juni 1760 stierf, had hij zijn schulden aan haar nog niet afgelost. Zijn zoon erfde de garenlintrederij, maar omdat hij nog minderjarig was, kreeg Isabella van Leeuwarden de leiding over het bedrijf, zoals Merkman ook in zijn testament had bepaald. Pieter Cornelis Willem overleed in 1764, 21 jaar oud, waarna het bedrijf aan Isabella van Leeuwarden toeviel. Met grote zorgvuldigheid zette zij het voort. Vermoedelijk loste zij de openstaande bedrijfsschulden direct af met persoonlijk kapitaal. Behalve uit de handel in zijden stoffen verwierf zij inkomsten – jaarlijks enkele honderden guldens – uit de verhuur van twee panden in Amsterdam, een aan de Keizersgracht en een aan de Prinsengracht.
In de laatste jaren van haar leven werkte Isabella van Leeuwarden het plan voor leniging van armoede binnen de remonstrantse gemeente uit dat broer Justus aan haar had overgedragen. Haar aanbod de kosten te dragen voor het eerste Haarlemse hofje, de Bakenesserkamer, op voorwaarde dat steeds een van de twee regenten remonstrants zou zijn, werd door de burgemeesters niet aanvaard. Van Leeuwarden besloot hierop een deel van haar nalatenschap, 25.000 gulden, beschikbaar te stellen voor de stichting van een hofje voor zes arme weduwen of ongehuwde vrouwen uit de Haarlemse remonstrantse gemeente. De remonstrantse timmerman Nicolaas Tijsterman, eigenaar van het terrein met de restanten van het oude Ursulaklooster waar het hofje zou worden gebouwd, kreeg de opdracht voor het ontwerp.
Bij haar overlijden was Isabella van Leeuwarden een zeer vermogende vrouw. Op 19 juni 1773 werd zij bijgezet in het familiegraf in de Grote Kerk in Haarlem. De garenlintrederij werd verkocht voor 61.000 gulden. In 1774 opende het ‘Remonstrantsch Gereformeerd Hofje van Justus en Izabella van Leeuwaerden’ zijn deuren voor de eerste bewoonsters.
Naslagwerken
NNBW [onder Merkman].
Archivalia
Stadsarchief Amsterdam: Toegang 1120 (Archief Doopsgezinde Gemeente), inv. nr. 213 (Register van lidmaten door doop of attestatie 1668-1755) p. 94 en p. 154 [film nr. 793].
Literatuur
- A.H. Garrer, Geschiedenis van het Remonstrantsche hofje 1774-1924 (Haarlem 1923).
- J. Vogel, Een ondernemend echtpaar in de achttiende eeuw. Pieter Merkman Jr. en Isabella van Leeuwarden. De Haarlemse garenlintindustrie (Delft 1987).
- Erik Lips, ‘Isabella van Leeuwarden (1696-1773). Een Haarlemse burgeres in zaken’, Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis 17 (1997) 75-80.
Illustratie
Hofje in de Ursulastraat, Haarlem, opgericht door Isabella van Leeuwarden.
Auteur: Ariadne Schmidt
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 449
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.