© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Maartje van Gelder, Nunes, Maria, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: https://resources.huygens.knaw.nl/vrouwenlexicon/lemmata/data/Nunes [13/01/2014]
NUNES, Maria (geb. Lissabon 1575 – na 1612?), immigrante en vermeende eerste joodse bekeerlinge in Amsterdam. Dochter van Gaspar Lopes Homem (gest. 1612) en Maior Rodrigues (1554-1624). Maria Nunes trouwde in 1598 in Amsterdam (otr. op 28-11-1598) met Manuel Lopes Homem (1571-na 1612), koopman. Over kinderen uit dit huwelijk is niets bekend.
Maria Nunes werd geboren in een Portugese familie van tot het katholicisme bekeerde joden. Deze ‘conversos’ hadden voor bekering tot het christendom gekozen toen aan het einde van de vijftiende eeuw alle joden van het Iberische schiereiland werden verbannen. De joodse geschiedschrijver Daniel Levi de Barrios verhaalt als eerste van Maria’s komst naar Amsterdam in zijn Triumpho del govierno popolar (Amsterdam 1663/4). Hij beschrijft hoe de beeldschone Maria in 1593 samen met een aantal familieleden vluchtte voor de inquisitie. Op weg van Portugal naar de Nederlanden werd hun schip gekaapt door de Engelsen en naar Londen gebracht. Een Engelse hertog werd zo geraakt door Maria’s schoonheid dat hij haar wilde trouwen. Maria wees zijn aanzoek echter af en zelfs koningin Elisabeth kon haar niet vermurwen. In plaats daarvan koos zij ervoor naar Amsterdam te vertrekken om zich daar tot het jodendom te kunnen bekeren.
Maria Nunes wordt door Levi de Barrios gepresenteerd als een symbool van joodse standvastigheid: zij ontsnapte uit Portugal, trotseerde de gevaren van een zeereis en weigerde het Engelse huwelijksaanzoek om tot het ware (joodse) geloof terug te kunnen keren. Waarheid en mythe lopen in dit verhaal echter door elkaar. De Portugese Maria is inderdaad naar Amsterdam geëmigreerd en trouwde daar in 1598 met haar neef Manuel Lopes Homem, wat blijkt uit de ondertrouwakte van 28 november van dat jaar. Mogelijk is haar reis inderdaad via Engeland gegaan, want de Nederlandse gezant in Londen rapporteerde in 1597 dat een schip was opgebracht met aan boord vier Portugese kooplieden en een meisje. Van de romantische verwikkelingen in Londen ontbreekt echter ieder spoor en Maria Nunes is zelf nooit lid geweest van de Amsterdamse Sefardische gemeente. Haar man vertrok in 1612 om zich in het katholieke Sevilla te vestigen en zij is hem hoogstwaarschijnlijk gevolgd.
Maria’s leven laat vooral zien hoe ‘conversos’ uit eenzelfde familie rond 1600 uiteenlopende religieuze keuzes maakten. Eenmaal in Amsterdam aangekomen, bekeerde haar moeder zich wel tot het jodendom en nam de naam Sara Abendana aan. Zij is op de joodse begraafplaats in Ouderkerk begraven. Maria’s vader, die Amsterdam uiteindelijk via Brazilië wist te bereiken, bleef katholiek en werd in 1612 in de Nieuwe Kerk begraven. Een zus en twee broers van Maria beleden in Amsterdam wel openlijk het jodendom, maar haar jongere broer Manuel bleef daarentegen katholiek en vertrok naar Spanje, waar hij in dienst trad van de graaf-hertog van Olivares, de eerste minister van Filips IV. De romantiserende beschrijving van Levi de Barrios heeft er echter voor gezorgd dat juist het verhaal van Maria, die zich nooit publiekelijk tot het jodendom bekeerde, een belangrijk onderdeel van de ontstaansgeschiedenis van de Sefardische gemeente in Amsterdam is geworden.
Naslagwerken
NNBW.
Archivalia
Stadsarchief Amsterdam: DTB, Trouwen, 665, p. 54.
Literatuur
- Sigmund Seeligmann, Bibliographie en historie. Bijdrage tot de geschiedenis der eerste Sephardim in Amsterdam (Amsterdam 1927).
- Hendrik Brugmans en A. Frank, Geschiedenis der joden in Nederland (Amsterdam 1940).
- W.Chr. Pieterse, Daniel Levi de Barrios als geschiedschrijver van de Portugees-Israelietische gemeente te Amsterdam in zijn ‘Triumpho del govierno popular’ (Amsterdam 1968).
- H.P. Salomon, Os primeiros portugueses de Amesterdão: documentos do Arquivo Nacional da Torre do Tombo 1595-1606: introdução, leitura, notas e cartas genealógicas (Braga 1983).
- J.I. Israel, ‘Manuel Lopez Pereira of Amsterdam, Antwerp and Madrid: Jew, Christian, and adviser to the Conde-Duque de Olivares’, Studia Rosenthaliana 19 (1985) 109-164.
- R. Cohen, ‘Memoria para os siglos futuros: myth and memory on the beginnings of the Amsterdam Sephardi community’, Jewish History 2 (1987) 67-72.
- H.P. Salomon, ‘Myth or anti-myth? The oldest account concerning the origin of Portuguese Judaism at Amsterdam’, Lias 16 (1989) 275-316.
- Miriam Bodian, Hebrews of the Portuguese nation. Conversos and community in early modern Amsterdam (Bloomington/Indianapolis 1997).
Auteur: Maartje van Gelder
Biografienummer in 1001 Vrouwen: 186
laatst gewijzigd: 13/01/2014
De datum onder dit biografisch lemma geeft aan wanneer er voor het laatst aanvullingen en/of correcties in het stuk zijn doorgevoerd. Met ingang van 2023 is het project afgesloten.