Historici.nl





KNHG Historici.nl
Gepubliceerd op 07-05-2020
Door Kees Ribbens
Avatar foto

Anne Frank tussen onderduik en quarantaine. Digitale toe-eigening in tijden van het coronavirus

De Anne Frank Stichting in Amsterdam lanceerde op 30 maart 2020 een serie vlogs waarin Anne Frank, gespeeld door een jonge getalenteerde actrice, voor een eigentijds publiek ‘live’ verslag doet van haar onderduikervaringen. De première van deze vlogs moest enkele weken worden uitgesteld vanwege de uitbraak van het coronavirus, waardoor het Anne Frank Huis niet langer toegankelijk was voor bezoekers. Op Twitter werd de nieuwe serie aangekondigd als ‘goed nieuws in onrustige tijden’:

Maar ook in de daaraan voorafgaande weken waarin de westerse wereld zich ernstig zorgen begon te maken over het virus was Anne Frank geenszins afwezig in de virtuele wereld. Het schuilen in het Achterhuis tijdens de moeilijke en ongewisse omstandigheden in de Tweede Wereldoorlog blijkt in deze onbestemde dagen een buitengewoon herkenbaar referentiepunt, niet in de laatste plaats in de Engelstalige wereld. Dat blijkt uit uiteenlopende Twitter-berichten. De manieren waarop aan Anne Frank wordt gerefereerd tonen echter een interessante variatie.

Ervaringen vastleggen

Het bijzondere karakter van de huidige gebeurtenissen vormde allereerst een stimulans om deze actualiteit vast te leggen. Daarbij werd het dagboek als voorbeeld en inspiratiebron opgevat. Een Britse school verwoordde dat als educatieve oproep:

Maar de redenen om deze 21e-eeuwse geschiedenis vast te leggen, blijken niet uitsluitend ingegeven door educatieve overwegingen:

Wat de overwegingen ook mogen zijn, de aandrang om in deze omstandigheden observaties van de bijzondere situatie (en de impact daarvan) vast te leggen werd door tal van mensen gedeeld:

Identificatie

De neiging om de eigen situatie in 2020, zelfs oppervlakkig of indirect, te vergelijken met die van Anne Frank tussen 1942 en 1944 bleek onvermijdelijk. Sommigen zagen in deze vermeende parallel een aanleiding om mensen tot actie op te roepen:

Maar meer dan eens leek de identificatie met het iconische Holocaust-slachtoffer verder te reiken:

Een enkeling, zoals de Amerikaanse comedian Victor Pope Jr., merkte achteloos op:

Afstand nemen

Maar veel prominenter aanwezig op Twitter lijken berichten die juist nadrukkelijk afstand nemen van dit soort al te gemakzuchtige verwijzingen naar en parallellen met de Holocaust, het historische fenomeen waarmee Anne Frank geconfronteerd werd:

In een meme die vanaf 19 maart de ronde deed op het internet en ook diverse malen in Twitter-berichten verscheen, werd dit standpunt ook cijfermatig onderbouwd:

Bron: https://www.traveltalesandtips.com/single-post/2020/03/18/Anne-Frank-Inspirational-Quote

Politisering

Tot slot dook Anne Frank in deze periode ook op in een sterk gepolitiseerde context. De detentie van illegale migranten in de Verenigde Staten baarde zorgen op het moment dat het coronavirus ook doordrong in detentiecentra. De joods-Amerikaanse NGO Never Again Action wees in dit verband op de doodsoorzaak van Anne: het eveneens besmettelijke tyfus:

Houvast?

In onzekere tijden hoeft het geen verbazing te wekken dat mensen teruggrijpen op vertrouwde beelden en verhalen die enig houvast kunnen bieden – of althans lijken te bieden. Grootschalige en aansprekende medische voorbeelden uit de recente geschiedenis, die bovendien een herkenbare plek hebben gekregen in de collectieve herinnering, zijn betrekkelijk schaars. Maar het aantal verwijzingen naar oorlogsgerelateerde metaforen is opvallend groot in de recente periode. In veel gevallen lijkt het daarbij vooral te gaan om min of meer algemene verwijzingen naar een oorlogstoestand, slechts in mindere mate wordt gerefereerd aan meer specifieke aspecten uit de periode van de Tweede Wereldoorlog.

Het teruggrijpen op Anne Frank brengt de beoogde thematiek in zekere zin terug tot individuele en concrete proporties en dat is een begrijpelijke reactie voor wie overrompeld wordt door iets dat in hoge mate abstract en ongrijpbaar is. Daarin schuilt evenwel een valkuil van al te directe, en daarmee ongevoelig aandoende, gelijkschakeling van twee totaal verschillende fenomenen. De roem van Anne Frank blijkt niet altijd vergezeld te gaan van een gedegen kennis en besef van de context waarin zij haar dagboek schreef. Tegelijkertijd bieden nieuwe media bij uitstek de gelegenheid om daarover in discussie te gaan, zij het op zeer compacte wijze.

Voor een alomvattende, gebalanceerde beoordeling is het te vroeg – dat vereist ook een meer gedetailleerde evaluatie van de verschillen in leeftijd, geslacht en geografische locatie van al deze Twitteraars, evenals een nadere beschouwing van de populariteit van uiteenlopende citaten van Anne Frank – maar niettemin wordt opnieuw duidelijk dat de erfenis van Anne Frank is doorgedrongen tot de eigentijdse digitale wereld. Of dat laat zien dat de Tweede Wereldoorlog – en daarmee de Holocaust – nog dicht bij velen in binnen- en buitenland staat, of dat deze historische episode veeleer gereduceerd wordt tot een min of meer universeel voorbeeld, losgezongen uit de tijd, blijft de vraag.

Een Engelstalige versie van deze tekst verscheen oorspronkelijk op: https://niodbibliotheek.blogspot.com/2020/04/hiding-and-quarantine-according-to.html
# #
Coronacluster – Erfgoed van de toekomst
Door Redactie Historici.nl
Herdenken voor de toekomst – secondary witnessing
Door Susan Hogervorst
Dossier Virussen & Bacteriën – Pest in tijden van Corona
Door Janna Coomans
Avatar foto

Alle artikelen van Kees Ribbens
Historici.nl
Het KNHG is de grootste organisatie van professionele historici in Nederland. Het biedt een platform aan de ruim 1100 leden en aan de historische gemeenschap als geheel. Word lid van het KNHG.
Historici.nl
Het Huygens Instituut beoogt de Nederlandse geschiedenis en cultuur inclusiever maken. Het ontsluit historische bronnen en literaire teksten en ontwikkelt innovatieve methoden, tools en duurzame digitale infrastructuur.