Anne Frank tussen onderduik en quarantaine. Digitale toe-eigening in tijden van het coronavirus
De Anne Frank Stichting in Amsterdam lanceerde op 30 maart 2020 een serie vlogs waarin Anne Frank, gespeeld door een jonge getalenteerde actrice, voor een eigentijds publiek ‘live’ verslag doet van haar onderduikervaringen. De première van deze vlogs moest enkele weken worden uitgesteld vanwege de uitbraak van het coronavirus, waardoor het Anne Frank Huis niet langer toegankelijk was voor bezoekers. Op Twitter werd de nieuwe serie aangekondigd als ‘goed nieuws in onrustige tijden’:
Some good news in troubled times: this Monday, March 30th, our #webseries about #AnneFrank will premiere on Youtube. Also, the first two weeks we'll release double episodes every Monday and Thursday at 16.00 CET / Amsterdam. Make sure you subscribe to https://t.co/OMeCEiyCFB. pic.twitter.com/paaKJX8LeO
— Anne Frank House (@annefrankhouse) March 26, 2020
Maar ook in de daaraan voorafgaande weken waarin de westerse wereld zich ernstig zorgen begon te maken over het virus was Anne Frank geenszins afwezig in de virtuele wereld. Het schuilen in het Achterhuis tijdens de moeilijke en ongewisse omstandigheden in de Tweede Wereldoorlog blijkt in deze onbestemde dagen een buitengewoon herkenbaar referentiepunt, niet in de laatste plaats in de Engelstalige wereld. Dat blijkt uit uiteenlopende Twitter-berichten. De manieren waarop aan Anne Frank wordt gerefereerd tonen echter een interessante variatie.
Ervaringen vastleggen
Het bijzondere karakter van de huidige gebeurtenissen vormde allereerst een stimulans om deze actualiteit vast te leggen. Daarbij werd het dagboek als voorbeeld en inspiratiebron opgevat. Een Britse school verwoordde dat als educatieve oproep:
Why not start a diary or journal to record your thoughts and feelings? This is a unique time in history. Not enough to write about? Take inspiration from Anne Frank!
Here are some photos from our 2015 exhibition to celebrate what would have been her 86th birthday.#MondayMemories pic.twitter.com/ZKn496TuMc— NewcastleHighSchool (@NewcastleHigh) March 30, 2020
Maar de redenen om deze 21e-eeuwse geschiedenis vast te leggen, blijken niet uitsluitend ingegeven door educatieve overwegingen:
Idea: make an anne frank type of diary that keeps track of ur life during the corona pandemic, but in vlog form… after the virus dies down sell it to a tv/movie producer for big bucks… ez money
— Zen Master (@Polycubism) March 7, 2020
Wat de overwegingen ook mogen zijn, de aandrang om in deze omstandigheden observaties van de bijzondere situatie (en de impact daarvan) vast te leggen werd door tal van mensen gedeeld:
As I’m going to be home for a while I will be keeping a ‘corona log’, i’ll write how the situation is and how it evolves because I got a little inspired from Anne Frank
— ngjyra-ngjyra (@invisiblekompir) March 11, 2020
Identificatie
De neiging om de eigen situatie in 2020, zelfs oppervlakkig of indirect, te vergelijken met die van Anne Frank tussen 1942 en 1944 bleek onvermijdelijk. Sommigen zagen in deze vermeende parallel een aanleiding om mensen tot actie op te roepen:
Remember Anne Frank? Post a picture of your window to the outside world during quarantine and explain why you chose that window. Hashtag your job title and where you live. Let's see how far this will get around the world.
The window above my desk.#teachingonline#savannahga pic.twitter.com/SzOUQrjxsb
— Tracey B. (@TraceyBuchner) March 25, 2020
Maar meer dan eens leek de identificatie met het iconische Holocaust-slachtoffer verder te reiken:
my mom just compared our #coronavirus quarantine to anne frank in her attic i….
— toxxxy (@toxxxy3) March 24, 2020
Een enkeling, zoals de Amerikaanse comedian Victor Pope Jr., merkte achteloos op:
I feel like Anne Frank
— Vic (@VictorPopeJr) March 25, 2020
Afstand nemen
Maar veel prominenter aanwezig op Twitter lijken berichten die juist nadrukkelijk afstand nemen van dit soort al te gemakzuchtige verwijzingen naar en parallellen met de Holocaust, het historische fenomeen waarmee Anne Frank geconfronteerd werd:
here’s your daily reminder to stop comparing this to Anne Frank’s situation because it’s ugly and wrong. you get to watch netflix and go to the grocery store and she was running away from fascist nazis who ended up burning her to a crisp. literally.
— skylar (@skylar_corby) March 24, 2020
For those who compare being stuck in their homes to Anne Frank and her family hiding in an attic: stop. The stay-at-home orders during this quarantine are grossly incomparable to the horrors faced by Anne Frank and millions of others during the Holocaust. Where's your compassion?
— Jordan Green (@jgreen0903) March 23, 2020
In een meme die vanaf 19 maart de ronde deed op het internet en ook diverse malen in Twitter-berichten verscheen, werd dit standpunt ook cijfermatig onderbouwd:

Bron: https://www.traveltalesandtips.com/single-post/2020/03/18/Anne-Frank-Inspirational-Quote
Politisering
Tot slot dook Anne Frank in deze periode ook op in een sterk gepolitiseerde context. De detentie van illegale migranten in de Verenigde Staten baarde zorgen op het moment dat het coronavirus ook doordrong in detentiecentra. De joods-Amerikaanse NGO Never Again Action wees in dit verband op de doodsoorzaak van Anne: het eveneens besmettelijke tyfus:
Today, @MassGovernor used emergency powers to shut down non-essential business. #shutdownma
Is caging our immigrant neighbors an essential business?
COVID will run rampant in our facilities, and it will turn immigration detention into a death sentence.https://t.co/gIIKWJVZ5h
— Never Again Action Boston (@NeverAgainBOS) March 23, 2020
Houvast?
In onzekere tijden hoeft het geen verbazing te wekken dat mensen teruggrijpen op vertrouwde beelden en verhalen die enig houvast kunnen bieden – of althans lijken te bieden. Grootschalige en aansprekende medische voorbeelden uit de recente geschiedenis, die bovendien een herkenbare plek hebben gekregen in de collectieve herinnering, zijn betrekkelijk schaars. Maar het aantal verwijzingen naar oorlogsgerelateerde metaforen is opvallend groot in de recente periode. In veel gevallen lijkt het daarbij vooral te gaan om min of meer algemene verwijzingen naar een oorlogstoestand, slechts in mindere mate wordt gerefereerd aan meer specifieke aspecten uit de periode van de Tweede Wereldoorlog.
Het teruggrijpen op Anne Frank brengt de beoogde thematiek in zekere zin terug tot individuele en concrete proporties en dat is een begrijpelijke reactie voor wie overrompeld wordt door iets dat in hoge mate abstract en ongrijpbaar is. Daarin schuilt evenwel een valkuil van al te directe, en daarmee ongevoelig aandoende, gelijkschakeling van twee totaal verschillende fenomenen. De roem van Anne Frank blijkt niet altijd vergezeld te gaan van een gedegen kennis en besef van de context waarin zij haar dagboek schreef. Tegelijkertijd bieden nieuwe media bij uitstek de gelegenheid om daarover in discussie te gaan, zij het op zeer compacte wijze.
Voor een alomvattende, gebalanceerde beoordeling is het te vroeg – dat vereist ook een meer gedetailleerde evaluatie van de verschillen in leeftijd, geslacht en geografische locatie van al deze Twitteraars, evenals een nadere beschouwing van de populariteit van uiteenlopende citaten van Anne Frank – maar niettemin wordt opnieuw duidelijk dat de erfenis van Anne Frank is doorgedrongen tot de eigentijdse digitale wereld. Of dat laat zien dat de Tweede Wereldoorlog – en daarmee de Holocaust – nog dicht bij velen in binnen- en buitenland staat, of dat deze historische episode veeleer gereduceerd wordt tot een min of meer universeel voorbeeld, losgezongen uit de tijd, blijft de vraag.
Een Engelstalige versie van deze tekst verscheen oorspronkelijk op: https://niodbibliotheek.blogspot.com/2020/04/hiding-and-quarantine-according-to.html