‘Busjes vol met mannen in donkere pakken’ De Nacht van de Geschiedenis 2018 over opstand en rebellie

“Vergis je niet,” sprak oud-minister Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur Hedy D’Ancona:

“De onderwijsachterstand is ingelopen, maar de ongelijkheid in de verdeling van politieke en economische macht is nog enorm.”

Daar zat ze. In wat voor de gelegenheid was omgedoopt tot ‘zaal Atrium Oost’ van het Rijksmuseum. Voorafgaand aan het interview met D’Ancona zaten Jonathan Israel en Godfried van Run in de witte kuipstoeltjes op het podium in de grote entreehal van het museum. Zij spraken met de zaal over de Nederlandse Opstand. Al volgde niet op iedere vraag uit de zaal een bevredigend antwoord. Na afloop van D’Ancona’s bijdrage werd de Nederlandse hiphop belicht door Fresku en Akwasi in een interview door Andrew Makkinga. Zij zetten de Black Achievement Month krachtig neer met prachtige gedichten die raken aan de gevoelens van de verscheurdheid die ontstaan als je opgroeit met de impliciete boodschap dat je net niet helemaal meetelt, net niet helemaal belangrijk bent, net niet echt thuis bent in de samenleving waarin je wel opgroeit.

Een sprankelende Hedy D’Ancona, geïnterviewd door Anna Tijsseling tijdens de Nacht van de Geschiedenis in het Rijksmuseum.

De 81-jarige D’Ancona nam ons mee naar de late twintigste eeuw. Een tijd waarin je uitspreken voor gelijkberechtiging voor vrouwen, zoals bijvoorbeeld het recht op pensioen, kon worden weggelachen – zoals D’Ancona aan den lijve ondervond. Zij werkte als staatssecretaris Emancipatiezaken en later als minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur. Ze bracht ons terug naar een wereld waarin vrouwen zichzelf doorgaans niet ‘als subject’ begrepen. Eerder leefden zij als afgeleide van – moeder-van, vrouw-van, dochter-van, zus-van. Een zelfstandige identiteit met dromen en wensen en verlangens om iets te worden en in de wereld te betekenen… dat bestond door de bank genomen nog niet. Dit was waarvoor zij en haar strijdmakkers zich inzetten.

Hun strijd vlamde op toen D’Ancona twee brieven ontving. Eerst kreeg zij van De Gids een uitnodiging om bij te dragen aan een themanummer over ‘onbehagen’. Ongeveer gelijktijdig gaf een toenmalige collega een concept-artikel van de hand van zijn echtgenote aan D’Ancona ter beoordeling. Eén en één werd drie toen D’Ancona het stuk liet bewerken als kopij voor het genoemde tijdschrift. Joke Smits ontketende de tweede golf met haar artikel “Het onbehagen bij de vrouw” uit 1967. Niet lang daarna werd de actiegroep Man-Vrouw-Maatschappij opgericht. Een roerige geschiedenis van rebellie, onderlinge frictie, opstand, nieuwe wetgeving en innovatief beleid.

Wie dacht dat de jaren intussen gaan tellen voor deze oud-minister, vergist zich. D’Ancona heeft nog altijd weinig aansporing nodig om het algehele urgentiebesef rondom thema’s als inspraak, bestuur en gelijke beloning op te vijzelen:

“Let vooral eens op Rutte! Die ontvangt aan de lopende band busjes volmannen in donkere pakken om zijn zaken mee te doen. Geen vrouwen te bekennen in die beelden.”

Hedy’s boodschap kwam aan. In het verslag van de Reizende reporters over ‘de Nacht’ zie je twinkels in de ogen van twee jonge vrouwen die worden aangesproken. Gevraagd naar wat de meeste indruk op hen had gemaakt, antwoordden zij bondig: “Hedy.”

Anna Tijsseling als spreker tijdens de Nacht van de Geschiedenis

En terecht. De machtsongelijkheid tussen vrouwen en mannen op het gebied van politiek en economie zijn schrikbarend. Hoewel de onderwijsachterstand is ingelopen, blijkt op het vlak van hoger onderwijs een genderbias nog altijd een rol te spelen in de waardering van het werk van vrouwen. Recentelijk bleek uit onderzoek dat ‘cum laudes’ disproportioneel vaak aan mannen worden toegekend. Dus een Nacht over Opstand en Rebellie komt gelegen. Terugkijken. De stand van zaken opnemen. Vooruitblikken.

De programmering op het grote podium in ‘Atrium Oost’ was een verademing. Niet alleen bood het historische zichtassen van ‘De Nederlandse Opstand’, via de tweede feministische golf tot aan de rappers van nu. Ook de diversiteit qua sprekers op het podium was aantrekkelijk. Toch stokte mijn adem enigszins bij het gadeslaan van opvallende verschuivingen qua publiek in de grote zaal van deze ‘Nacht’. ‘De Nederlandse Opstand’ van Israel en Van Run trok nog een gemêleerd publiek. Mannen, vrouwen, oud, jong, wit, zwart. Naarmate de tijd voortschreed, spiegelde het publiek in toenemende mate de sprekers op het podium in uiterlijke zin. Het aandeel witte mannen werd per ronde beduidend kleiner. Het programmeren van diversiteit leidt niet automatisch tot kruisbestuiving en wederzijds kennismaken met elkaars thema’s. Zou de uitzonderlijk rijke programmering van ‘de Nacht’ de enige verklarende factor zijn? Kiezen was immers noodzaak, zei organisator Martine Gosselink bij de opening van de avond. Kan ik daarom opgelucht ademhalen of zal ik mijn adem inhouden tot er een vanzelfsprekende interesse ontstaat in de geschiedenis in al zijn diversiteit?

Anna Tijsseling werkt als authenticiteitstrainer voor academici die zich willen herinneren wat hen te doen staat in de wetenschap. Binnenkort verschijnt van haar hand On Belonging in Academia. Why Your Most Annoying Students and Colleagues are Your Teachers.