Column: Henk te Velde over de landing van Willem I

Op zaterdagmorgen 30 november was ik op het frisse strand van Scheveningen een van de weinigen die behaaglijk de landing van Willem Frederik/Huub Stapel konden volgen. In een geïmproviseerd studiootje diende ik samen met Astrid Kersseboom voor de NOS de landing van commentaar te voorzien. Wat had deze combinatie van – volgens sommigen – de aankomst van Sinterklaas met D-Day (ook de marine weerde zich geducht) te maken met 1813? Het gaat allereerst om een traditie van herdenkingen. De NOS besefte dat en vertoonde dus oude beelden van de nagespeelde landingen uit 1913, 1963 en meest recent: 1988. Die traditie geeft betekenis aan de huidige herdenking. Wat we zagen was een Scheveningse traditie van herdenken, een dorp dat zichzelf vierde en aan de wereld duidelijk maakte dat het meer was dan een deel van Den Haag. Natuurlijk biedt zo’n herdenking een gekleurd beeld van de dorpsgemeenschap, maar het plezier en de betrokkenheid straalden van het Scheveningse volksfeest af.

De landing in de verzuiling

In 1913 werd de landing voor het eerst massaal overal in het land gevierd en nagespeeld, soms midden in de zomer, en Willem Frederik ging evenals tegenwoordig Sinterklaas op allerlei plekken aan land (ook aan binnenmeren). Tijdens de verzuiling is de landing bevestigd als iconisch beeld, toen de afkeer van Tachtigers, liberalen en orthodoxe protestanten voor de politieke cultuur van Willem I geluwd was en hij weer als man van de daad geprezen werd. Niet voor niets is de beroemde schoolplaat van Isings pas uit de jaren vijftig. Dit is een lieu de mémoire, die voor de gepensioneerden van nu een beeld van hun schooltijd oproept. Dat is een werkzame combinatie: een historisch verleden (van 1813) vermengd met persoonlijke herinnering (uit de late jaren vijftig).

Historische duiding

Kan die combinatie ook een uitgangspunt zijn voor historici? Het publiek op het strand kreeg een bont toneel voorgeschoteld dat zonder ondertiteling niet altijd makkelijk te volgen was. Voor het publiek thuis moest bij de televisiebeelden uitgelegd worden wie de lokale held Jacob Pronk was, wat al die verschillende uniformen op het strand deden en wat het driemanschap kwam doen. Natuurlijk was in dit toneelstuk veel samengevoegd dat zich in werkelijkheid niet op die plaats had afgespeeld. Interessant is trouwens dat in dit soort re-enactments Nederlanders als actieve strijders moeten worden uitgebeeld, terwijl in de praktijk Pruisen en Kozakken het vechten deden (en niet in Den Haag, maar elders in het land, zoals in Arnhem op diezelfde dag).  Belangrijker was om uitleg te geven over de chaotische situatie die toen in het land heerste, en iets te zeggen over de voorgeschiedenis, de grote rol van buitenlanders en de betekenis die de kleur oranje toen had. Of dat goed gelukt is, moeten de kijkers beoordelen. Aan de NOS lag het in ieder geval niet, die gaf de ruimte voor achtergrondinformatie en een bescheiden geschiedenisles.

Discussie over het verleden

Het effect daarvan moet niet overschat worden. Winst van de hele dag is in ieder geval wel dat opeens een van de meest verwaarloosde periodes uit de Nederlandse geschiedenis onder historici maar ook in dagbladen en elders bediscussieerd wordt, en niet vanuit een antiquarische maar een actuele en politieke belangstelling. Historici kunnen daarin een belangrijke rol spelen, ook door mee te doen aan het opmaken van de balans van onze politiek, waartoe ook eerdere herdenkingen van 1813 aanleiding gaven en waartoe nu NRC Handelsblad op 30 november opriep. Dat betekent onenigheid over verleden en heden, dat betekent discussie, en in die discussie mogen historici niet ontbreken.

Henk te Velde, Universiteit Leiden

Kijk hier de volledige NOS-uitzending van de landing terug, inclusief het optreden van Henk te Velde: