De kwetsbare online herinneringscultuur van de Tweede Wereldoorlog

De 75-jarige herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog in 2019 en 2020 is in aantocht. Hoog tijd werk te maken van de webarchivering van de herinneringscultuur van de laatste oorlog die woedde op Nederlands grondgebied. Evenals de ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog verdwijnen in snel tempo ook de eerste generatie websites. Met het verdwijnen van instellingen of het aflopen van projecten gaat een groeiend aantal websites op in andere sites, of blijft verweesd achter.

Als onderdeel van mijn werkzaamheden voor WO2GLD probeer ik alle organisaties die zich in Gelderland met de Tweede Wereldoorlog bezig houden in kaart te brengen. De teller staat inmiddels op honderddertig en ongetwijfeld is de inventarisatie nog niet compleet. De geïnventariseerde organisaties geven op tal van manieren invulling aan de omgang met het oorlogsverleden. Daarnaast biedt het overzicht een even lange lijst van websites met een grote verscheidenheid in vormgeving, ontwerp, interactie en omvang. Op de websites vind je naast historische informatie bovenal verslagen, aankondigingen, foto’s, bestuurssamenstellingen en andersoortige informatie over de eigen activiteiten, doelstellingen en bezigheden. Fraai materiaal voor onderzoek naar de herinneringscultuur van de Tweede Wereldoorlog.

Screenshot van Weg naar de Bevrijding, ontwikkeld naar aanleiding van de 70-jarige herdenking van Market Garden in 2014.

Kroonjaren als de 70-jarige herdenkingen in 2014 en 2015 zorgden ook voor nieuwe aanwas van digitale herdenkingskalenders en themapagina’s, die nadien vaak nagenoeg onbeheerd achterblijven. Enkele voorbeelden zijn de themapagina www.gelderland1940-1945.nl, het afgeronde www.wegnaardebevrijding.nl in het kader van 70 jaar Market Garden, of de inmiddels al verdwenen website www.villabouchina.nl over de Joodse tehuizen waar de zogenaamde ‘Mussert-Joden’ verbleven.

Capture van de inmiddels verdwenen website www.villabouchina.nl via The Way Back Machine (datum website: 26-04-2014)

Gelukkig wordt historische data in toenemende mate veiliggesteld of gemigreerd door het Netwerk Oorlogsbronnen. Zo vindt in het project Nationale Collecties Reboot de inhoudelijke content van de in 2010 in het kader van het programma Erfgoed van de Oorlog opgeleverde nationale online portals op termijn via de instellingen zelf hun weg naar Oorlogsbronnen.nl.

Andere, met name regionale informatie, blijft echter vaak buiten beschouwing. Het inventariserende rondje langs de websites gaf een fascinerend beeld van hoe al deze organisaties, groot en klein, professioneel en vrijwillig, lokaal en regionaal, op eigen en zeer uiteenlopende manieren invulling geven aan de herinneringscultuur van de Tweede Wereldoorlog in Gelderland.

Er zijn interessanteonderzoeken naar de herinneringscultuur van de Tweede Wereldoorlog. Naar bijvoorbeeld de door de loop der jaren veranderende omgang met monumenten, de invulling van herdenkingen of de verbeelding van de oorlog in films en recenter in games. Ik ben benieuwd of er ook onderzoek bestaat naar de manieren waarop organisaties en individuen zich in de afgelopen decennia online presenteerden en invulling gaven aan hun omgang met de Tweede Wereldoorlog.

Een eerste stap is het tijdig archiveren van de websites om ze te behouden als eigentijdse bron en toonbeeld van de herinneringscultuur. Een aantal wordt meegenomen in het webarchief van de KB en anderen wellicht in de webarchivering door andere (regionale) archiefdiensten. Of het ergens al thematisch gebeurt, werd mij in een snel online rondje niet duidelijk. Het zal niet meevallen een thematische set van websites samen te stellen waarin juist de fijnmazige regionale spreiding tot uitdrukking komt. En dan heb ik het nog niet eens over de ontelbare Facebookpagina’s, blogs van of discussiepagina’s van WO2 gerelateerde pagina’s op Wikipedia.

De 75-jarige herdenking is een mooie aanleiding om werk te maken van de kwetsbare online herinneringscultuur van de Tweede Wereldoorlog. De jaarlijkse studiedag webarchivering in 2019 of 2020 biedt wellicht kansen om het thema te agenderen. Vooruitlopend daarop moet ik zelf misschien alvast beginnen mijn Gelderse lijst aan te melden bij de onvolprezen Way Back Machine, om de websites in ieder geval in hun huidige vorm vast te leggen. Wie weet doe ik er een historicus in de (nabije) toekomst een plezier mee.