De wortels der ontwikkeling
De zestiende editie van het World Economic Historical Congress (9-13 juli 2012) vond deze keer – voor het eerst – buiten Europa plaats, hetgeen past in het streven van de organisatie naar het daadwerkelijk globaliseren van het economisch-historisch onderzoek.
De primeur viel ten deel aan de Universiteit van Stellenbosch, een generatie geleden roemrucht als het stoffige intellectuele bastion van het Afrikanerdom waar de apartheid werd verdedigd, maar inmiddels hard op weg om zich te positioneren als één van de meest vooraanstaande universiteiten van het nieuwe Zuid-Afrika. Zonder zich overigens te kunnen – of willen – ontdoen van de Afrikaner erfenis, want Stellenbosch is nog altijd het culturele en intellectuele hart van Afrikaanssprekend Zuid-Afrika, waar straat- en huisnamen vaak aan het Nederlandse koloniale verleden herinneren. Zo kan men ‘Huis ten Bosch’ en ‘Heemstede’ tegenkomen als men Stellenbosch rondloopt, en de fraaie ‘Kaaps Hollandse’ bouwstijl brengt met zijn geveltjes de oude Hollandse binnensteden in herinnering. On-Nederlands is dan wel het zicht op de berg Simonsig, de omliggende wijngaarden waar de – uitstekende – Kaapse wijn wordt gemaakt en de alomtegenwoordige zelfvernoeming van de Nederlandse gouverneur Simon van der Stel, die het blijkbaar erg met zichzelf getroffen had. Het aangeharkte en overwegend blanke Stellenbosch voldoet trouwens bepaald niet aan het stereotypische beeld van Afrika, alhoewel de organisatie er wel zorg voor droeg dat het een en ander werd opgeluisterd met Afrikaanse zang, dans en keuken.
Het thema van de conferentie was wel toepasselijk voor het opkomende Afrika – The roots of development – en afdoende veelomvattend voor een bijeenkomst van ruim 750 historici en economen uit de hele wereld. Opvallend aanwezig waren de Nederlandse sociaal- en economisch-historici, een reflectie van met name het Utrechtse en Leidse succes op het gebied van de economische geschiedschrijving, en, numeriek misschien groter in omvang, de Chinese historici, die voor een stevig Chinees tintje aan het geheel zorgden. Wel zo toepasselijk in deze tijden, en illustratief voor de Chinese aanwezigheid in Afrika.
Zoals viel te verwachten op zo’n grote conferentie was het palet van sessies zeer gevarieerd, reikend van de ontwikkeling van het merk als teken van kwaliteit tot de heropleving van het concept kapitalisme als wetenschappelijk verklaringsmodel – waarbij de toehoorders tot op de gang zaten nadat men al eens was verhuisd vanwege de grote toeloop.
Niet alle sessies slaagden er in een global reach te bereiken, en vaak was die nogal uit balans. Sommige gebieden waren ruim vertegenwoordigd, andere weer niet. Daarbij was het vergelijken van appels met peren niet altijd te voorkomen, maar, zoals een verstandig historicus ooit heeft gezegd, uiteindelijk is het wel allebei fruit. Dit soort grote bijeenkomsten heeft dan ook nog altijd groot nut door de veelheid van mogelijkheden die het de deelnemers voorhoudt, en de vergezichten die het in potentie openlegt. Ook in een globaliserende wereld blijven persoonlijke contacten bovendien belangrijk, zo leert de ervaring, met dit keer de Kaapse wijn en keuken als sociale smeerolie.
Jammer was wel dat de uitwisseling niet altijd vlotjes verliep. Engels is inmiddels de lingua franca van de academische wereld, maar lang niet alle deelnemers spreken dat afdoende. Met name de Chinezen ontbreekt het nog vaak aan kennis van vreemde talen, waardoor het voorkwam dat bepaalde sessies over China alleen door Chineestalige sprekers en bezoekers werd bevolkt. Zo komt het niet tot een uitwisseling, en dat is natuurlijk wel de bestaansreden van een wereldwijde conferentie. Hopelijk wordt dat beter in Kyoto, waar de economisch-historici over drie jaar zullen neerstrijken onder het thema diversity in development, en waar men wellicht tolken zal inzetten. Het is dat, of een spoedcursus Engels dan wel Chinees, al naar gelang de kant waarnaar de balans van de globalisering in de komende jaren doorslaat.
Henk Looijesteijn, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
