Promotie Jesper Verhoef – Opzien tegen modernisering. Denkbeelden over Amerika en Nederlandse identiteit in het publieke debat over media, 1919-1989

Op 23 juni verdedigt Jesper Verhoef (Cultuurgeschiedenis) zijn proefschrift waarin hij uiteenzet hoe Nederlanders in de twintigste eeuw een gedeelde, nationale identiteit construeerden door zich af te zetten tegen ‘de’ vreemde, moderne Amerikanen. Hij richt zich daarbij op het publieke debat over media – de twintigste eeuw was niet alleen ‘de Amerikaanse eeuw’, maar ook een media-eeuw, en beide waren met elkaar verweven.

Hij beschrijft hoe de Nederlanders reageerden op film (1919-1939), draagbare radio (1950-1969) en televisiequizzen (1950-1989). Verhoefs analyse van publieke debatten over media laat zien hoe ideeën over een Nederlandse identiteit werden uitgedragen en in welke mate Amerika daarbij als de ‘Ander’ werd gebruikt om zich tegen af te zetten. Verhoef gebruikte computationele methoden om een groot corpus van gedigitaliseerde kranten te onderzoeken, en laat zien hoe methoden uit de digital humanities vruchtbaar ingezet kunnen worden in historisch onderzoek.

UNIFORME MENINGSVORMING
Verhoefs onderzoek resulteert in drie belangrijke conclusies. Allereerst blijkt de Nederlandse respons op de media cinema, draagbare radio en de televisiequiz verrassend eenvormig. Men zette per tijdvak een Nederlandse identiteit en een Nederlands Amerikabeeld in de verf – beide in enkelvoudsvorm. Deze bevinding gaat lijnrecht in tegen de populaire bewering dat de verzuiling een zwaar stempel drukte op de openbare meningsvorming.

VOOR EN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG
Daarnaast lijkt het Nederlandse Amerikabeeld na de Tweede Wereldoorlog aanzienlijk te verschillen van dat van ervoor: in het interbellum was dit bijzonder negatief, erna was het genuanceerder en kwam er soms zelfs bewondering aan de oppervlakte. Anderzijds bleven bestaande stereotypes over Amerika en ‘de’ Amerikanen in omloop: Amerikanen werden geportretteerd als een naïef, enkel door geld en sensatie in beweging te brengen volk. In vergelijking daarmee waren Nederlanders nuchter, gematigd en gezellig. Dit gold tot de jaren zeventig, vanaf toen traden ook in Nederland uitwassen van modernisering, zoals individualisering, infantilisering en materialisme aan de dag.

MODERNISERING EN VERZET
Tot slot toont Verhoef de worsteling van Nederlanders met de modernisering. Nederlanders beschouwden film, radio en televisie als representanten en aanjagers van modernisering. De opkomst van elk van die media leidde tot een breukervaring, die heftige emoties en verzet opriep. Diverse groepen Nederlanders, de pers voorop, probeerden de veranderingen in goede banen te leiden: ze pleitten voor beheerste modernisering – vaak tegen beter weten in. Deze bevinding kan hedendaagse angst voor ingrijpende gevolgen van nieuwe media zoals de iPad helpen relativeren. Verhoefs onderzoek laat ook zien hoe hedendaagse debatten over de Nederlandse identiteit een lange geschiedenis kennen.

Meer informate: www.uu.nl