Promotie Stan Meuwese – Twee eeuwen dienstplicht

De militaire dienstplicht is in Nederland niet meer bruikbaar vanwege de moderne wapentechnologie en vanwege de inzet van de krijgsmacht voor VN-operaties. De sociale dienstplicht, die in de komende verkiezingen ter discussie staat, is te beschouwen als een vorm van dwangarbeid en daarmee in strijd met mensenrechtenverdragen. Dat concludeert Stan Meuwese in zijn proefschrift over de rechtsgeschiedenis van de dienstplicht:Twee eeuwen dienstplicht, discipline, dienstweigering en desertie; Deelnemen (of niet) aan de Nederlandse krijgsmacht in rechtshistorisch perspectief (uitgeverij: Wolf Legal Publishers).
Meuwese promoveert op 13 maart 2017 aan Tilburg University. Promotores: prof. dr. R.C.H. Lesaffer, prof. mr. drs. B.P. Vermeulen, prof. mr. Th.A. de Roos.

De studie van Meuwese beschrijft de ontwikkeling en toepassing van de wetgeving vanaf de invoering van de dienstplicht in Nederland in februari 1811 door Napoleon tot aan de opkomst van de laatste dienstplichtigen in januari 1996. Meuwese voerde opmerkelijk genoeg als eerste een wetenschappelijke juridische studie over de dienstplicht uit.

Geen rechtvaardig systeem
Volgens Meuwese is de wetgever er nooit in geslaagd een rechtvaardig systeem te ontwerpen voor de dienstplicht. In de negentiende eeuw moesten alleen de arme mensen in dienst, de rijken betaalden een plaatsvervanger. In de twintigste eeuw was het min of meer toeval of men in dienst moest. Na de Tweede Wereldoorlog hadden jongens uit kleine gezinnen minder recht op vrijstelling dan jongens uit grote gezinnen. Wie studeerde kon uitstel krijgen en had kans op een betere positie in het leger. Meisjes hoefden nooit in dienst. Het dienstplichtsysteem is nooit eerlijk geweest: een op zes van een leeftijdsgroep moest in dienst; 85% was op een of andere manier vrijgesteld.

Militaire dienstplicht onbruikbaar
De dienstplicht is in 1996 niet afgeschaft, maar opgeschort. De Kaderwet Dienstplicht kan bij Koninklijk Besluit tot leven worden geroepen. Maar de dienstplicht is ontstaan in tijden van massalegers en eenvoudig hanteerbare wapens. Dienstplichtigen werden bovendien opgeroepen om het eigen vaderland te verdedigen en niet om ver van huis te worden ingezet in vredesoperatie van de Verenigde Naties. In de huidige omstandigheden is de militaire dienstplicht in Nederland niet meer bruikbaar, concludeert Meuwese.

De Nederlandse regering stemde onlangs overigens in met een voorstel van minister Hennis om de militaire dienstplicht vanaf volgend jaar ook voor vrouwen te laten gelden. Hennis wil dat de wet die de dienstplicht regelt wordt gewijzigd. Afgezien van het feit dat we in Nederland een beroepsleger hebben en invoering van de dienstplicht niet ter discussie staat, zou hiervoor volgens Meuwese ook de grondwet moeten worden gewijzigd.

Sociale dienstplicht in strijd met mensenrechten
Voor sociale dienstplicht is op grond van mensenrechtenverdragen juridisch ook geen ruimte. Men kan de militaire dienstplicht reactiveren, als dat militair gesproken nodig zou zijn. Maar dat kan niet voor een ander maatschappelijk doel: verplicht werken is een vorm van dwangarbeid. De toekomst van de dienstplicht ligt achter ons, aldus Meuwese.

Stan Meuwese (1945) studeerde rechten en Nederlands in Amsterdam. Hij heeft meer dan 30 jaar gewerkt op het terrein van jeugdbeleid en kinderrechten (algemeen secretaris Raad voor het Jeugdbeleid 1976-1989 en directeur van Defence for Children International 1992-2007). Naast tijdschriftartikelen, beleidsadviezen en commentaren publiceerde hij in 2005 (samen met anderen, tweede druk 2012) het Handboek Internationaal Jeugdrecht. Voor de militaire dienst is Stan Meuwese afgekeurd op grond van S5. In de jaren zeventig en tachtig was hij betrokken bij voorlichting over dienstplicht en dienstweigering, onder meer op het Jongerenadviescentrum (JAC) in Amsterdam.