Gaan de studiezalen van archieven dicht?
Per 1 januari 2012 vermindert het Brabants Historisch Informatie Centrum in ‘s-Hertogenbosch het aantal uren dat zijn studiezaal open is. Vanaf dan is de studiezaal nog maar drie dagen en in totaal 20 uur per week toegankelijk. Het Nationaal Archief haalde er onlangs een uur af: in plaats van om 9 uur gaat de studiezaal daar nu om 10 uur op slot.
Archiefdiensten voeren als reden voor deze nieuwe trend aan dat de aantallen bezoeken aan de studiezalen sterk teruglopen terwijl die aan hun website juist enorm stijgen. Dat lijkt te kloppen: de aantallen bezoeken aan het BHIC in ‘s-Hertogenbosch en Grave liepen tussen 2011 en 2010 inderdaad terug van 15.742 naar 7.726. Het aantal bezoeken aan de website liep in deze periode juist op van 25.150 naar 782.204. Sites van archiefdiensten bevatten tegenwoordig bijna alle toegangen in digitale vorm, daarnaast databases die vooral voor biografen en genealogen interessant zijn en soms ook ook gedigitaliseerde archieven. De onderzoeker kan nu thuis zijn werk voorbereiden, wat veel voordelen heeft. De diensten geven geen cijfers over het aantal opgevraagde stukken. Het IISG doet dat wel en daaruit blijkt dat het aantal opgevraagde archiefstukken tussen 2006 en 2010 met ongeveer een kwart steeg.
Ik verwacht dat wanneer deze trend doorzet dat de studiezalen van met name kleinere en buiten de Randstad gelegen diensten op niet al te lange termijn helemaal dicht gaan. Dat zou betekenen dat de historisch onderzoeker op termijn niet meer bij zijn bronnen kan. Geschiedschrijving alleen op basis van kranten en gedrukt materiaal? Gaan we die kant op? Ik moet er niet aan denken.
Digitaliseren van archieven
Is digitalisering dan een oplossing? Wetenschappelijke bibliotheken, de KB voorop, zijn druk bezig met het digitaliseren van hun boekenbezit. De KB ging in zee met Google en dan gaat het hard. Archiefdiensten daarentegen digitaliseren hun archieven maar mondjesmaat, witte raven als Bergen op Zoom daargelaten. Daar hebben ze ook goede redenen voor. Google is (vooralsnog?) niet geïnteresseerd in archieven en de kosten van digitaliseren zijn astronomisch hoog. Bovendien: waar te beginnen? Het Nationaal Archief heeft meer dan 100 kilometer archief in zijn depots staan. Het digitaliseren van de bijna 6.000 toegangen van het NA, een operatie die onlangs werd voltooid, was een miljoenenproject.
Er is meer aan de hand. Het is een ervaringsfeit dat 90% van de bezoekers maar 10% van de archieven raadpleegt. De overige 90% van de archieven is incourant en wordt vooral door wetenschappers geraadpleegd. In de studiezaal van het NA is dit genus in de meerderheid. Elders, en zeker buiten de Randstad is dat anders. Een wetenschapper is hier een zeldzame plant. Het zijn voornamelijk genealogen en een enkele lokaalhistoricus die zich hier vertonen. Om die reden krijgen door genealogen en lokaalhistorici veel gebruikte bronnen terecht voorrang bij de ontsluiting en soms ook bij de digitalisering.
In het Archievenblad van september is te lezen dat Fred van Kan, directeur van het Gelders Archief, een toekomst voor zich ziet met een virtuele studiezaal en fysiek bezoek waarvoor betaald moet worden. Dat dit idee haaks staat op de letter en de bedoeling van de Archiefwet doet er kennelijk niet toe.
Historici, let op uw zaak! Wanneer de studiezalen dichtgaan, is het te laat voor een tegenactie.
Ton Kappelhof
