Galenic smoothies: Vijf manieren om af te vallen volgens de middeleeuwse gezondheidsleer

In de eerste weken van het nieuwe jaar worden we gebombardeerd met aansporingen om af te slanken. Bushokjes hangen vol met advertenties voor sportscholen, de TV schreeuwt over lightproducten, en foodmagazines hebben de kerstrecepten vervangen voor superfoodsmoothies om alles wat er vorige maand is aangegeten er weer smakelijk af te krijgen. De meeste afvalcampagnes lopen binnenkort weer ten einde, maar voor wie nog niet helemaal tevreden is en het een keer over een andere boeg wilt gooien (originaliteit is immers bijna net zo belangrijk als goed in je nieuwe spijkerbroek passen), staan hieronder vijf beproefde middeleeuwse afslankmethodes.

Hoewel obesitas en andere welvaartsziekten toen nauwelijks voorkwamen, was het voor de elite in de late middeleeuwen toch handig om wat mogelijkheden te kennen om overtollige pondjes kwijt te raken. Bijvoorbeeld om te voorkomen dat een jonge prins die bij het zoveelste banket beleefd alle gerechten moest proeven eruit kwam te zien als de zwaarlijvige telg van de Amsterdamse familie Bicker.

Magerheid was dus geen teken van rijkdom, wat het tegenwoordig in zekere zin wel is, tenminste in het Westen. Maar, een goed Christen consumeert met mate: Vraatzucht  is een van de zeven hoofdzonden. Hoewel sommige van de adviezen hieronder ons betrekkelijk bekend in de oren klinken en anderen nogal vreemd zijn, zijn ze allen in lijn met de logica van de middeleeuwse kennis van het lichaam. Deze visie op gezondheid was gebaseerd op Klassieke (Hippocrates en Galenus) en Arabische (Avicenna) ideeën en draaide om de balans tussen de vier lichaamssappen.

Bovendien is het goed om te onthouden dat binnen de huidige afslankcultus onzin verpakt in semiwetenschappelijk geneuzel zich op een minstens zo mystieke manier mengt met gezond advies.

1. Vermijd het eten van dikke dieren. In onze tijd is het problematisch om je aan dit voorschrift te houden omdat alle dieren voor de slacht dik, zo niet plofferig, zijn. Bovendien zien we de dieren niet in één stuk, laat staan in levende lijve, voordat we ze opeten. Maar mocht het mogelijk zijn, volgens het veertiende-eeuwse Boec van medicinen in Dietsche word men extra dik van jonge zware lammetjes van een jaar oud, mager vlees van vette varkens (?!), bouillion van vlezige runderen, en kooksel met dikke kippen.

2. Pas op voor koolhydraten. Hetzelfde geneeskundige traktaat waarschuwt: tarwebrood (weytebroet) dat goed gerezen en gebakken is maakt dik. Hierbij te bedenken dat de andere twee bronnen van koolhydraten, aardappels en rijst, in de Middeleeuwen in West-Europa niet of nauwelijks beschikbaar waren.

3. Niet snoepen. In een tijdperk voor het bestaan van suikergoed – eigenlijk van suiker überhaupt – betekent dit: geen verse vijgen, zoete wijn of zoete druiven.

4. Eet hete en droge dingen.  Volgens de middeleeuwse gezondheidsleer hebben alle dingen, inclusief voedsel en drank, twee eigenschappen: warm dan wel koud; nat dan wel droog. Warme en droge dingen maken dikke mensen dunner. Enkele goed werkende ingrediënten zijn Alsem (een nieuw superfood?), kaneel (bijvoorbeeld met warme wijn), water waar schors of schillen in gekookt zijn, en verpulverde zaadjes uit wijnbessen. Ten slotte kan men ook “witte wierook”, consumeren, wat een soort Arabische gomhars is. Dit doet een beetje denken aan kauwgom.

5. Neem een spadag. In het verlengde van het advies om “hete en droge`” dingen te eten, heeft ook het lichaam omgeven door hitte een gunstig effect. Zweten maakt dat vooral vrouwen hun overgewicht verliezen. Dit komt ook hun vruchtbaarheid ten goede, vandaar dat het twaalfde-eeuwse gynaecologische traktaat bekend als de Trotula voorschrijft:

“Als een vrouw dik en waterzuchtig is, meng koeienmest met goede wijn, en smeer haar in met dit mengsel. Laat haar vervolgens tot haar nek in een zeer heet stoombad zitten, verwarmd met vlierhout, en terwijl ze daar in zit zal ze hevig zweten en een groenachtig mengsel afscheiden. Laat haar zich vervolgens wassen met dat water en voorzichtig in bed gaan liggen. Nadat dit drie a vier keer per week herhaald is zal ze voldoende zijn afgeslankt. Men zal haar erna goed voedsel geven en zoet ruikende wijn laten drinken.” Deze behandeling werkt ook voor mannen, al hebben zij ook op de optie om ingesmeerd met hetzelfde mengsel in een kuil in het hete zand bij de zee te zitten.