Blog – Geen saai geschiedenisboek, maar street art in de stad

Als oudste stad van Nederland kent Nijmegen een lange en rijke geschiedenis. Wist u dat inwoners van de Waalstad dienden in de lijfwacht van de Romeinse keizer Nero? Dat er in de tiende eeuw een Byzantijnse prinses op het Valkhof woonde? En dat de stad in de zeventiende eeuw even het centrum van Europa was? Helaas is hier nog maar weinig zichtbaar van in de stad. Met name het bombardement van 22 februari 1944 en de daaropvolgende gevechten tijdens en na Market Garden zorgden ervoor dat het verleden van Nijmegen grotendeels uit het straatbeeld verdween. Daar moest verandering in komen, dachten collega Erika Manders en ik tijdens een koffiepauze in januari. De oplossing? Waalpaintings!

Het zwaarbeschadigde centrum van Nijmegen op 28 september 1944. Foto in publiek domein.

Prentenboek van de Nijmeegse geschiedenis

Wat begon als een leuk idee groeide al snel uit tot een groot project. In de komende drie jaar willen we het verleden van Nijmegen weer zichtbaar maken in een serie van vijftien muurschilderingen. We noemden ze ‘Waalpaintings’, afgeleid van het Engelse wallpaintings, en een knipoog naar de rivier die al eeuwenlang als de levensader van de stad fungeert.

Het belangrijkste uitgangspunt van Waalpaintings is dat de muurschilderingen worden gemaakt door kunstenaars met affiniteit met Nijmegen op locaties in de binnenstad die een directe verbinding houden met de getoonde historische verhalen. Twee van dat soort schilderingen bestonden al in het centrum van Nijmegen: een schildering van het bombardement bij Plein 1944 (Combolution) en een impressie van de Bataafse opstand aan Kelfkensbos (Remco Visser en Naamloozz). Gelukkig mochten we deze twee alvast opnemen in het project.

Het bombardement van 22 februari 1944 in de Scheidemakershof. Foto door Vincent William.

De Bataafse opstand van 69/70 n. Chr. in de Sint Thomashof. Eigen foto.

Voor de selectie van de overige dertien verhalen maakten we gebruik van de in 2009 samengestelde Canon van Nijmegen. We gingen hierbij vooral op zoek naar aansprekende verhalen die direct gekoppeld kunnen worden aan locaties in de binnenstad, maar zorgden ook voor een zo evenredig mogelijke chronologische verdeling van de historische verhalen waarin zowel vrouwen als mannen vertegenwoordigd zijn.

Uiteindelijk willen we de muurschilderingen met elkaar verbinden door een wandelroute. Op deze manier fungeert de serie als een soort prentenboek van de Nijmeegse geschiedenis. QR-codes bij de verschillende muurschilderingen linken dan door naar de website van het project, waarop we willen laten zien hoe de historische verhalen zijn vertaald naar eigentijdse kunstvormen.

Van historisch bronnen naar moderne street art

Afgelopen vrijdag daalden de kunstenaars van Studio Hartebeest voor de laatste keer van de steigers af. Het resultaat mag er zijn; op de zijkant van Holland Casino pronkt nu mede dankzij de Brediusstichting een metershoge versie van de Byzantijnse prinses Theophanu, die na de dood van haar man in 983 in naam van haar in Nijmegen geboren minderjarige zoontje Otto (III) het Heilige Roomse Rijk bestuurde vanaf het Valkhof.

Het leven van de Byzantijnse prinses Theophanu. Foto door Anton Houtappels.

De uiteindelijke versie van Theophanu aan de Waalkade in Nijmegen is het eindproduct van een vruchtbare samenwerking tussen historici en kunstenaars. We vertelden Studio Hartebeest uitgebreid over het leven van Theophanu en de historische context waarin zij leefde, lieten hen kennismaken met historische bronnen over de Byzantijnse prinses, en brachten hen in contact met experts op het gebied van de kunst en architectuur uit die tijd.

Gewapend met al die historische kennis wist Hartebeest het historische verhaal op een aantrekkelijke manier te vertalen naar een eigentijdse kunstvorm. Zo is het ontwerp gebaseerd op de basisvorm van een Byzantijns heiligenleven, waarin de hoofdpersoon centraal staat en wordt omringd door scenes uit zijn of haar leven. Die scenes zijn vervolgens weer gebaseerd op historisch bronmateriaal, zoals het huwelijk tussen Otto II en Theophanu uit 972, waarvan de verbeelding teruggaat op een ivoren boekomslag uit 982/83.

Ivoren boekomslag met de kroning van Otto II en Theophanu door Christus. Tegenwoordig in Musée de Cluny, Parijs. Foto in publiek domein.

Ook hier sluit de locatie van de schildering weer aan bij het verhaal. Otto III droeg de bouw van de Sint Nicolaaskapel op aan zijn in 991 in Nijmegen overleden moeder. Sint Nicolaas was een van haar favoriete heiligen en net als haar afkomstig uit het huidige Turkije. Vanaf de kapel kan de muurschildering goed worden bekeken, en met behulp van de verrekijker zelfs tot in de kleinste details.

De Sint-Nicolaaskapel, ook wel Valkhofkapel, in het Valkhofpark te Nijmegen.

Next stop: de zeventiende eeuw

Die koppeling tussen verhaal en locatie willen we ook weer voortzetten in de volgende Waalpainting, waarvoor we vorige week een crowdfunding zijn gestart. In 1678-1679 was Nijmegen even het politieke centrum van Europa toen er een serie vredesverdragen tussen belangrijke West-Europese staten en bisdommen werd gesloten. De komst van de internationale diplomaten naar de stad was een ware attractie voor de Nijmegenaren. Zo liet de Oostenrijkse gezant na de geboorte van de keizerszoon een wijnfontein op de Grote Markt plaatsen, en strooide hij met geld terwijl de fontein spoot.

De ondertekening van de Vrede tussen Frankrijk en Spanje. Schilderij door Henri Gascard (1635-1701). Tegenwoordig in Museum het Valkhof. Foto in publiek domein.

Roos en Vincent tijdens hun eerste brainstormsessie. Foto: Vincent William.

De schildering zal in het Kerkegasje aan de Burchtstraat worden gemaakt, precies in het hart waar de activiteiten rond de Vrede van Nijmegen ooit plaatsvonden. Ook zijn er al kunstenaars in beeld: Rosalie de Graaf, werkend onder de naam RoosArt, en Vincent William, alias Combolution. Beiden hebben in Nijmegen gewoond en gestudeerd.

Meer informatie: www.waalpaintings.nl,
Video: Historici schilderen mee aan kunstwerk van Byzantijnse prinses Theophanu (Voxweb)

Dennis Jussen is als promovendus verbonden aan het Radboud Institute for Culture and History (RICH). Hij doet onderzoek naar verwachtingen van politiek leiderschap in de Romeinse keizertijd. Vanaf volgend jaar wil hij aan de slag met zijn eigen bedrijfje in erfgoededucatie.