Het Bavaria jurkje tijdens het WK voetbal
In de aanloop naar het KNHG congres Voorwerpen maken geschiedenis. Niet-schriftelijke bronnen in historisch onderzoek op 2 november 2012 heeft de congrescommissie een aantal historici gevraagd op welke wijze een historisch object hun onderzoek heeft beïnvloed. Het tweede object: het Bavaria jurkje.
Over het pistool waarmee Volkert van der G. Pim Fortuyn vermoordde was enige discussie. Moet dit voorwerp bewaard en tentoongesteld worden in een museum, omdat het iets zegt over de politieke cultuur in Nederland? De directeur van het Rijksmuseum had er wel oren naar. Anderen maakten bezwaar; het zou van weinig goede smaak getuigen. Net zoals er ook bezwaar zou rijzen tegen het tentoonstellen van de Suzuki Swift, waarmee Karst T. een aanslag wilde plegen op de koningin.
Een vergelijkbare discussie over goede smaak zou zich hebben kunnen voordoen rondom de Bavaria jurkjes die enkele enthousiaste dames droegen tijdens het laatste WK voetbal, in Zuid-Afrika. Niet alleen hebben de jurkjes geen speciale kunsthistorische waarde, ze waren ook nog onderdeel van een illegale stunt om concurrent Budweiser een hak te zetten. Zo’n ordinaire pr-stunt verdient toch geen plaats in een museum? Toch was het Amsterdams Historisch Museum (tegenwoordig Amsterdam Museum geheten) er als de kippen bij om één van de jurkjes te verwerven. De DutchDress was immers ‘de hit van het WK 2010’.
Het voorbeeld laat zien dat het onderscheid tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur inmiddels lijkt verdwenen. Daar komt nog iets anders bij. Onlangs heeft Nederland de UNESCO conventie van het Immaterieel Erfgoed geratificeerd. Het is niet denkbeeldig dat Koninginnedag, en de oranjemanie die er mee samenhangt, wordt voorgedragen voor de Nederlandse inventaris, als immaterieel erfgoed dat het waard is om te koesteren en te beschermen. Probleem is echter: immaterieel erfgoed is per definitie niet tastbaar, hoewel evenzeer duidelijk is dat een oranjefestijn als een WK voetbal of een nationale feestdag als Koninginnedag zijn weerslag vindt in concrete historische voorwerpen.
Maar hoe houd je als museum met behulp van een Bavariajurkje die herinnering levend? Het lastige van het documenteren van immaterieel erfgoed is dat het gaat om erfgoed in actie, om levend erfgoed dat per definitie voorbijgaand is. Hoe kun je het levende en dynamische aspect in kaart brengen, de oranjemanie die met de voorwerpen is verbonden? Dat is veel lastiger om te documenteren. Nog moeilijker is het om dat zelfde gevoel nog eens op te roepen in een museum. Maar als Nederland werkelijk waarde hecht aan zijn immaterieel erfgoed, dan moet het moeite doen om dit immaterieel erfgoed in kaart te brengen. De Bavariajurkjes bieden daarvoor een prima aanknopingspunt.
Albert van der Zeijden (Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed)
