Het Rijksmuseum als Nationaal Historisch Museum? Deel 2
Twee weken heeft het publiek nu in de zalen van het nieuwe Rijksmuseum kunnen ronddwalen. Tijd voor reflectie, vond academisch-cultureel centrum Spui25. Is het museum nu ook voer voor geschiedenisliefhebbers of is het toch vooral een kunsttempel? Donderdag 25 april gingen twee personen uit de Nederlandse museumwereld en een docent museumstudies hierover in gesprek met Martine Gosselink, hoofd afdeling geschiedenis van het Rijksmuseum.
In haar inleiding maakt Martine Gosselink meteen korte metten met de stelling van de avond ‘Rijksmuseum = Nationaal Historisch Museum?’. De huidige museumdirecteur heeft deze pretentie misschien ooit wel gehad maar Gosselink is stellig: het Rijksmuseum is niet het Nationaal Historisch Museum. In een interview met Historici.nl deed ze al eens uit de doeken tegen welke grenzen haar afdeling aanloopt bij de uitvoering van haar taak de Nederlandse geschiedenis in het museum te presenteren.
Uitgangspunt voor de presentatie is de collectie, die niet volledig is en bovendien slechts de periode na 1200 na Christus beslaat. Naast de hiaten in de tijdlijn is verklaring van het tentoongestelde niet compleet genoeg. Duiding van voorwerpen en schilderijen wordt lastig als de directie beslist dat slechts zestig woorden op de tekstbordjes mogen. De grootste frustratie, zo werd tussen de regels door duidelijk, kwam voort uit de samenwerking met kunsthistorici.
De meeste conservatoren en directieleden zijn kunsthistorici en zij hebben het uiteindelijk voor het zeggen. De esthetische waarde van objecten wordt daardoor vaak hoger aangeslagen dan de historische. Ondanks alles is haar project geslaagd, vindt Gosselink. Veel (buitenlandse) critici zijn het hiermee eens. Toen een Engelse journalist van Gosselink vernam dat in Nederland bezorgdheid was bij historici of het museum wel genoeg geschiedenis uitademde, riep hij vol verbazing ‘What is your problem?’
Dat kan allemaal wel zo zijn, brachten de andere sprekers gedurende de avond hier één voor één tegen in, maar als je slogan belooft dat de bezoeker besef krijgt van tijd, dan mag er best kritisch gekeken worden of hij inderdaad in het Rijksmuseum wijzer wordt van de Nederlandse geschiedenis.
Volgens Pieter-Matthijs Gijsbers, directeur van het Nederlands Openluchtmuseum, ontbreekt in de opstelling van het Rijksmuseum het alledaagse en persoonlijke dat essentieel is voor de geschiedenisbeleving. Hij refereert aan de al veelbesproken kampjas, een jas die gedragen is in concentratiekamp Auschwitz en die in het museum symbool staat voor de Jodenvervolging. Gijsbers wijst erop dat de jas vooral de geschiedenis van ‘de ander’ vertelt.
Liever ziet hij hier een foto zoals die van het Joods Historisch Museum waarop door luxaflex heen te zien is hoe de buren van diegene die de foto neemt, worden weggevoerd door de Duitsers. Door een dergelijke foto krijgt de bezoeker wel het gevoel deel uit te maken van de geschiedenis die wordt gepresenteerd. Overigens vindt Gijsbers dat ‘de geschiedenis te veelkantig en dynamisch is om in één gebouw te vatten’. Het was het Rijks nooit gelukt hèt museum van de Nederlandse geschiedenis te worden.
Mirjam Hoijtink, docent Museumstudies aan de Universiteit van Amsterdam, heeft een aantal kritische opmerkingen over hoe de afdeling geschiedenis te werk is gegaan. Zij laakt het gebrek aan internationale context. De Nederlandse geschiedenis komt te fragmentarisch aan bod en deze wordt niet afgezet tegen internationale ontwikkelingen waardoor van een gewogen presentatie van de Nederlandse geschiedenis geen sprake kan zijn.
Een sprekend voorbeeld is volgens Hoijtink de omgang met kolonisatie en dekolonisatie. De tentoongestelde Lombokschat is een oorlogsbuit, door Nederland in 1894 geroofd uit Nederlands-Indië en meegenomen naar Nederland. In een eerder interview met historici.nl legde Jan de Hond uit dat voor tentoonstelling van deze schat is gekozen om niet de schaduwzijde van de Nederlandse geschiedenis te negeren. Die zwarte bladzijde is de koloniale oorlog die Nederland in Zuidoost-Azië voerde, merkt Hoijtink op, maar daar wordt op het tekstbordje met geen woord over gerept. De Nederlanders probeerden hun invloedssfeer te vergroten, leest de bezoeker. Kunst uit het hedendaagse Indonesië, en overigens ook van voor de kolonisatie, hangt niet in de museumzaal waardoor het lijkt alsof de archipel alleen bestond ten tijde van de Nederlandse kolonisatie. Hoijtink verwacht van het Rijksmuseum een minder eenzijdige benadering van de nationale geschiedenis.
Ook Kees Zandvliet, hoofd onderzoek, tentoonstelling en educatie van het Amsterdam Museum en hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, stelt dat het Rijksmuseum niet het nationaal historisch museum van Nederland is. De nadruk ligt teveel op esthetiek en 17de-eeuwse schilderkunst. Bovendien heeft het museum een te grote huiver voor het dagelijkse leven, lelijk erfgoed, het recente verleden en ‘media die je niet aan de muur kunt spijkeren’ zoals beeld, geluid en foto’s. Zandvliet vindt wel, en hier zijn alle sprekers het met hem eens, dat de vernieuwde presentatie beter dan voorheen de collectie met historische perspectieven laadt.
Het Rijksmuseum is dus niet hèt nationaal historisch museum geworden. Maar is dit erg? Nee, merkt een aantal aanwezigen vanavond op, het museale landschap in Nederland is namelijk zo divers dat alle kanten van de nationale geschiedenis ergens aan bod komen.
Susan Leclercq, historici.nl
Historici.nl publiceerde eerder over het nieuwe Rijksmuseum:
– interview met Martine Gosselink
– interview met Jan de Hond, conservator bij de afdeling geschiedenis van het Rijksmuseum
– kritisch verslag ‘Het Rijksmuseum als Nationaal Historisch Museum?’
Caroline Drieënhuizen schreef een artikel over het Rijksmuseum en de omgang met de Nederlandse koloniale geschiedenis
