Historicus en maatschappij: een veelzijdige verstandhouding
Discussies over de rol van de historicus en de maatschappij en de relatie die hij of zij met de samenleving zou moeten onderhouden zijn er altijd geweest. Ontwikkelingen binnen het vakgebied, zoals het debat over de historische canon, en erbuiten, zoals de recente bezuinigingen op onderwijs en wetenschap, hebben deze discussie echter nog actueler gemaakt. Skript besloot in te haken op deze maatschappelijke behoefte aan duidelijkheid en organiseerde op 31 mei het symposium Historicus en maatschappij: een veelzijdige verstandhouding.
Het toneel werd gevormd door het Amsterdamse Spui 25. De avond werd ingevuld met lezingen van Ed Jonker (UU), Jona Lendering (Livius), Chris Lorenz (VU) en Thomas von der Dunk (uva): vier gerenommeerde maar ook zeer verschillende historici die vanuit hun vakgebied, specialisatie en ervaringen op het onderwerp reflecteerden.
Het spits werd afgebeten door Ed Jonker, die een duidelijke ontwikkeling in de geschiedwetenschap constateert. Traditioneel werd er een onderscheid waargenomen tussen de kritische en waarheidsgetrouwe geschiedwetenschap enerzijds en de ongecontroleerde publiekswetenschap anderzijds, maar onder invloed van het postmodernisme is van deze tweedeling afscheid genomen. Intussen is de postmoderne opvatting ook onder druk komen te staan en is er meer nadruk gelegd op ethische geschiedschrijving. Humanisme en respect voor de stemloze buitenstaander zijn thema’s die aan belang hebben gewonnen.
Jona Lendering stelde in zijn lezing vast dat de kennis van de oude geschiedenis te gebrekkig is om vergelijkingen te kunnen maken die van waarde zijn tussen het heden en verleden. Toch wordt dit, tot zijn grote ergernis, door oudheidkundigen vaak geprobeerd om de relevantie van hun onderzoek aan te tonen en het belang van hun vakgebied te rechtvaardigen. Hij constateert daarnaast dat er zowel onder hoog- als laagopgeleiden een grote groep wetenschapssceptici is die door de oudhistorici niet van repliek gediend worden. Het gevolg hiervan is dat de oudheidkunde verder gepopulariseerd is en de maatschappij onverschillig tegenover het vak is komen te staan.
Het uitgangspunt van de lezing van Chris Lorenz was een nota van demissionair staatssecretaris Halbe Zijlstra waarin gesteld wordt dat de wetenschapper zich meer als ondernemer moet profileren en dat er vooral geïnvesteerd moet worden in kennis die toegepast en gevaloriseerd kan worden om de internationale positie van Nederland te versterken. Een korte samenvatting van de reacties op deze ontwikkeling in Ad Valvas, het blad van de Vrije Universiteit, stemt Lorenz treurig. De reorganisaties op de VU leiden tot een angstcultuur en het vertrek van hoogleraar Wouter Davidts vanwege de opheffing van de bachelor Kunstgeschiedenis is dan ook een teken aan de wand.
Thomas von der Dunk, de laatste spreker, ging vooral in op zijn eigen ervaringen als zelfstandig professioneel historicus. De rol van de historicus is volgens hem tweeledig. In de eerste plaats kan hij relativeren, wat in een cultuur zonder geheugen van grote waarde is. Discussies die veel emoties oproepen kunnen genuanceerd worden door te wijzen op vergelijkbare ontwikkelingen in het verleden. Daarnaast kan de historicus een context bieden. Von der Dunk ervaart zelf ook dat hij regelmatig door specialistische genootschappen wordt uitgenodigd om een visie als buitenstaander te kunnen bieden. Vanwege zijn brede algemene ontwikkeling is de historicus bij uitstek geschikt om een kritische noot te plaatsen.
Het thema van het symposium werd door de vier gasten op geheel verschillende wijzen geïnterpreteerd en hen werd de kans geboden veel uit eigen ervaring te putten. Dit zorgde voor vier dynamische lezingen die, hoewel ze stuk voor stuk van een geheel ander karakter waren, allen toch een inzicht boden in de problemen waarmee een professionele historicus te kampen heeft wanneer hij zijn ivoren toren verlaat. Helaas koste het moeite een gedeeld thema in de discussie na afloop aan de orde te laten komen. Dit heeft de pret na vier geslaagde lezingen echter niet mogen drukken en Skript kijkt terug, naar wij aannemen met de sprekers en toehoorders, op een geslaagde avond.
Ayhan Aksu, Skript Historisch Tijdschrift
