Maasvlakte II: polderen in de zee

Ging het bij de besluitvorming over Maasvlakte II (1993-2008) nog wel over de nut en noodzaak van de uitbreiding van de Rotterdamse haven? Voor belanghebbenden, het Havenbedrijf Rotterdam voorop, bestond daar al decennia lang geen onduidelijkheid over, maar het tij was ongunstig. Dirk Koppenol presenteerde afgelopen 2 juni aan de Erasmus Universiteit Rotterdam zijn visie op de besluitvorming – die misschien tegen de stroom in – in 2008 tot consensus over de aanleg leidde. Door de rol van politici en het publiek tijdens de grote naoorlogse havenuitbreidingen te karakteriseren en die te vergelijken met die van Maasvlakte II komt hij tot een aantal interessante conclusies. Kunnen de havenautoriteiten in de toekomst hiermee hun voordeel doen?

Curve of Consent

De Havenbedrijf-archieven, interviews met diverse direct betrokkenen, kranten en ander bronnenmateriaal stelden hem in staat de besluitvorming te reconstrueren en daarin verschuivingen te herkennen. Was het aanvankelijk de zucht naar meer (overslag-)tonnages die de agenda bepaalde, lopende het traject werd een ommezwaai in de benadering van politiek en publiek gekozen. Het draagvlak voor een snelle uitbreiding dreigde namelijk verloren te gaan. Naast economische belangen won de natuur- en milieulobby aan invloed, die uiteindelijk doorslaggevend zou blijken. Om dit te verklaren ontwikkelde Koppenol een model dat hij de ‘Curve of Consent’ doopte. Tijdens recessies is er draagvlak voor banen-creërende investeringen, terwijl in perioden van voorspoed de roep om inspraak ten gunste van de kwalitatieve aspecten van het leven groot is.

Kantelpunt

Rond 2000 werd een kantelpunt bereikt: het Havenbedrijf realiseerde zich dat de aanleg van Maasvlakte II alleen haalbaar was als de natuur- en milieuorganisaties zich achter de plannen zouden scharen en hun protesten zouden staken. Dat diverse mitigerende natuur- en milieuprojecten €277 miljoen extra zouden kosten, bleek in deze periode van economische opgang uiteindelijk geen obstakel.  Hiermee onderscheidt Maasvlakte II zich ten opzichte van de eerdere grootschalige havenuitbreidingen, zoals Botlek en Europoort, die in een economisch moeizame periode op het creëren van werkgelegenheid gericht waren en waarbij natuur en landschap een ondergeschikte rol speelden. De ooit befaamde Berenplaat, een lustoord voor zeldzame vogels, en een groot deel van het eiland Rozenburg verdwenen in de jaren 1950 en 1960 zonder noemenswaardige protesten.

Toegevoegde waarde?

Het polderen om Maasvlakte II bleek dus succesvol. De ‘harde’ havenbelangen, mede gericht op een toppositie op de wereldwijde ranglijst van havensteden, bereikten consensus met de natuur- en milieuorganisaties. Samen met Schiphol vormt de Rotterdamse haven sinds het midden van de jaren 1980 de twee-eenheid in het ‘Mainport-concept’. De logistieke basis van dit model bestaat nog steeds maar heeft in de besluitvorming over Maasvlakte II uiteindelijk een kleinere rol gekregen. En ook het economisch nut voor de stad wordt ter discussie gesteld. De werkgelegenheid en zichtbaarheid is in de afgelopen decennia sterk verminderd terwijl de noodzaak voor nieuwe strategieën groeit. Dat met de havenverschuiving in westelijke richting ruimte in de stad ontstaat voor nieuwe stedelijke ontwikkelingen is een bijkomend effect.

Willem Scholtenhaven?

Koppenol interviewde voor zijn onderzoek ook Willem Scholten, de in 2004 wegens verdenking van omkoping en valsheid in geschrifte ontslagen oud-directeur van het Havenbedrijf. Hij was één van de initiatiefnemers van Maasvlakte II en maakte ten gunste van de natuur- en milieulobby de ‘omdenkingsslag’ waardoor het project boven water bleef.  Daarom pleitte Koppenol in één van zijn stellingen voor het vernoemen van de Maasvlakte II-havens naar de aanjagers van het project, waaronder de verguisde Scholten. Dat dit niet gebeurd is, zal niet verbazen.

Het proefschrift van Dirk Koppenol verschijnt in oktober van dit jaar bij Uitgeverij Boom.

Jeroen ter Brugge
Maritiem Museum Rotterdam