Nieuwe reeks bijeenkomsten brengt traditioneel en digitaal onderzoek samen
Op donderdagmiddag 18 februari vond in Utrecht de eerste bijeenkomst “Encounters between Humanities and Computing” plaats. De titel van de samenkomst laat niets te raden over: de reeks bijeenkomsten heeft als doel een brug te slaan tussen de onderzoekspraktijk van geesteswetenschappers en computerwetenschappers. De opzet van de bijeenkomsten is direct een gouden greep. Twee onderzoekers, één uit ieder vakgebied, laten hun licht schijnen op een concreet onderzoeksprobleem. Daarna volgt een discussie waarbij alle aanwezigen kunnen aanhaken en, niet onbelangrijk, een borrel, om het gesprek over de dwarsverbanden in digital humanities-onderzoek in informele sfeer voort te zetten.
Tijdens deze eerste editie deed Pim Huijnen (postdoc in het Translantis-project en voormalig researcher-in-residence bij de Koninklijke Bibliotheek) zijn ervaringen uit de doeken met het gebruik van miljoenen historische krantenpagina’s, die gedigitaliseerd zijn en doorzoekbaar zijn gemaakt in Delpher. Huijnen schetste één van de kernproblemen van deze collectie: in Delpher kan men eindeloos zoektermen invoeren, maar voor onderzoekers is het lastig om uit de resultaten een thema of discours te extraheren. In samenwerking met de KB slaagde Huijnen er in om reeksen verwante zoektermen te clusteren in dictionaries. Op die manier kunnen thema’s worden blootgelegd, zoals het denken over eugenetica in Nederland vóór de Tweede Wereldoorlog, of het denken over management in een tijd dat het begrippenkader daarvoor nog niet bestond.
Arno Siebes (hoogleraar algoritmische data-analyse) bouwde hier op voort door het clusteringsprincipe verder uit te werken. De betekenis van begrippen verandert door de tijd heen, dus hoe kun je beoordelen of zoekresultaten voor het ene jaar hetzelfde thema belichamen als zoekresultaten voor een ander jaar? Siebes stelde voor om de dictionaries als compressiemethode te benaderen. Aan de hand van een similarity measure kan de relatie tussen twee clusters worden onderzocht. Voor meerdere niveaus kan het proces worden herhaald, zodat er een hiërarchie ontstaat (een cluster tree) die de relatie tussen clusters weergeeft. Op deze wijze kan het discours rondom een onderwerp in kranten veel duidelijker in beeld worden gebracht.
Geesteswetenschappers krijgen zo een kijkje in de digitale keuken, waar vaak onvoorziene oplossingen voor hun onderzoeksproblemen worden gevonden. Computerwetenschappers komen in aanraking met uitdagingen waar ze zelf niet snel tegenaan zouden lopen, of die al lang tot het domein van de opgeloste problemen werden gerekend. Op deze manier komen beide wetenschappen weer iets dichter bij elkaar. Benieuwd naar het vervolg? De volgende bijeenkomst vindt plaats op 7 april om 16.15 uur, op Janskerkhof 15A in Utrecht, met als sprekers Floris Bex en Paul van den Hoven.
Wouter Klein
