Nieuws: Voorzitter gebiedsbestuur Geesteswetenschappen Maarten Prak over de toekomst van NWO

Waarde collega-geesteswetenschappers en anderen met belangstelling voor de geesteswetenschappen,

Op 28 november 2014 richtte ik mij tot jullie met een alarmistisch schrijven over de toekomst van NWO. Intussen is er op dat front veel gebeurd, zowel binnen als buiten de openbaarheid. De voorzitters van de gebiedsbesturen van NWO hebben zich al voor de publicatie van de Wetenschapsvisie gezamenlijk gewend tot de bewindslieden van OCW en om een gesprek gevraagd. In dat gesprek, dat plaatsvond op 15 december, hebben wij duidelijk gemaakt dat wij de ‘kanteling’ van NWO zoals voorgesteld in het rapport ‘Van lappendeken naar een nationaal discours en centrale programmering’ beschouwden als een regelrechte ramp voor de wetenschap. Die ‘kanteling’ behelsde een inrichting van NWO die niet langer gebaseerd zou zijn op disciplinaire domeinen, maar op taken. Ook hebben wij bezwaar gemaakt tegen de aansturing door een driekoppige Raad van Bestuur die nauwelijks gecontroleerd zou worden door wetenschappers. Via de media hebben prominente wetenschappers dezelfde bezwaren naar voren gebracht. De minister en staatssecretaris hebben onze bezwaren serieus genomen en gevraagd om voorstellen voor de inrichting van NWO die enerzijds tegemoet zouden komen aan de protesten, maar anderzijds ook recht zouden doen aan de constatering van twee opeenvolgende visitaties dat NWO een te complexe en verkokerde organisatie is. In mijn brief van 28 november schreef ik al: “Het Gebiedsbestuur Geesteswetenschappen onderschrijft die observatie [van de visitatiecommissies] en dus ook de noodzaak om te komen tot een reorganisatie van NWO. Wij accepteren dat daarmee vertrouwde scheidslijnen ter discussie worden gesteld.”

Een werkgroep van gebiedsvoorzitters en het Algemeen Bestuur van NWO heeft de afgelopen weken een blauwdruk gemaakt voor de nieuwe NWO-organisatie die recht doet aan de genoemde uitgangspunten. Ik wil jullie graag informeren over de uitkomsten van die besprekingen. Het voorstel, dat intussen de zegen van de staatssecretaris van OCW heeft gekregen, behelst allereerst een behoud van de disciplinaire basis voor de NWO-organisatie. NWO, zo wordt voorgesteld, zal worden ingedeeld in vier grote domeinen:

1) Technische en toegepaste wetenschappen,

2) Zorgonderzoek en Medische wetenschappen,

3) Bètawetenschappen,

4) Sociale en Geesteswetenschappen.

De twee eerstgenoemde domeinen zijn in feite voortzettingen van de huidige gebieden TW (Technische Wetenschappen, ondergebracht bij Technologiestichting STW) en MW (Medische Wetenschappen, ondergebracht bij ZonMw). Deze twee domeinen verwerven meer dan de helft van hun inkomsten van buiten NWO en hebben daardoor een heel andere portefeuille aan steunvormen dan de ‘gewone’ gebieden. In het domein Bètawetenschappen gaan op vier huidige gebieden, te weten Aard- & Levenswetenschappen, Chemische Wetenschappen, Exacte Wetenschappen en Natuurkunde. In het domein Sociale & Geesteswetenschappen gaan op de huidige gebieden Maatschappij- & Gedragswetenschappen (MaGW) en ons eigen gebied Geesteswetenschappen. De vier voorzitters van de nieuwe domeinen, die elk een eigen bestuur krijgen, zullen naast een algemeen voorzitter en een zakelijk directeur plaatsnemen in het nieuwe Algemeen Bestuur van NWO. Zo wordt, hopen wij, een goede balans bewerkstelligd tussen centrale coördinatie en maatwerk voor de disciplines. De contouren van dit plan zijn gisteren openbaar gemaakt tijdens de presentatie van de strategienota 2015-2018 van NWO; vandaag heeft de staatssecretaris de Tweede Kamer geïnformeerd.

Ik besef heel goed dat dit een ontwikkeling is die door velen van jullie als bedreigend en ongewenst wordt ervaren. Het is ook verre van mij om te suggereren dat dit voor ons allemaal een verbetering gaat betekenen. De waarheid is dat dit de prijs is die wij betalen om ervoor te zorgen dat de geesteswetenschappen en andere wetenschapsgebieden herkenbaar blijven binnen de NWO-organisatie. Bovendien zijn er toch ook wel enige voordelen te verwachten van die nieuwe structuur. De diversiteit binnen de nieuw te vormen domeinen zal NWO verplichten om overal maatregelen te nemen die verhinderen dat appels voortdurend met peren worden vergeleken – en de appels dan steeds als winnaars uit die vergelijking tevoorschijn komen. De visitatiecommissie had een onderverdeling in zes panels binnen het SSH-domein (Social Sciences & Humanities) voorgesteld, op de manier van de ERC:

• Individuals, institutions and markets: economics, finance and management
• Institutions, values and beliefs and behavior: sociology, social anthropology, political science, law, communication, social studies of science and technology
• Environment and society: environmental studies, demography, social geography, urban and regional studies
• The human mind and its complexity: cognition, psychology, linguistics, philosophy and education
• Cultures and cultural production; literature, visual and performing arts, music, cultural and comparative studies
• Study of the human past: archeology, history and memory

De oplettende lezer zal meteen zien dat voor ons belangrijke disciplines, zoals theologie en religiewetenschap of mediastudies, in deze opsomming ontbreken. Het gebiedsbestuur oriënteert zich daarom ook op mogelijke andere indelingen. Daarnaast onderzoeken wij samen met het bestuur van MaGW de manieren waarop in andere landen met zulke SSH-domeinen gewerkt wordt en zullen wij de ‘best practices’ van die landen overnemen.

Het probleem van de heterogeniteit doet zich bovendien niet alleen bij ons voor; ook de bèta’s moeten daarvoor een oplossing vinden, want wiskunde en biologie zijn even weinig elkaars natuurlijke partners als letterkunde en sociologie. Wij hopen dat de NWO-organisatie hiermee ook ontvankelijker zal worden voor de pluriformiteit van de gehele wetenschap. Daarnaast sluit het verbreden van ons gebied aan bij ontwikkelingen die niet alleen in de EU, maar intussen ook aan de meeste Nederlandse universiteiten gemeengoed zijn geworden, namelijk de formering van interdisciplinaire en faculteit-overstijgende onderzoekzwaartepunten.

Ten slotte wil ik er uitdrukkelijk en hopelijk ter geruststelling op wijzen dat ook het nieuwe NWO zal zorgen voor een omvangrijk budget ten behoeve van ‘vrij’ onderzoek, zoals de Vernieuwingsimpuls (Veni, Vidi, Vici) en de Vrije Competitie. Daarmee is nu meer dan de helft van het NWO-budget (exclusief instituten) gemoeid en ik verwacht dat ook in de toekomst een omvangrijk deel van het budget voor dit doel gereserveerd zal blijven.

Ik vermoed dat hiermee niet al jullie zorgen zijn weggenomen. Het gebiedsbestuur is van plan om in de loop van het jaar alle faculteiten te bezoeken om met jullie te spreken over de voorgenomen veranderingen en jullie ideeën daarover te horen. Vanzelfsprekend is het mogelijk om ons hierover te schrijven via NWOGeesteswetenschappen@nwo.nl.

Met vriendelijke groet, namens het gebiedsbestuur Geesteswetenschappen,

Maarten Prak, voorzitter