Ramkoers en rampscenario. Postmoderne Hutspot over het Nationaal Historisch Museum
We hadden het kunnen weten. “Waar Gerri, daar rampen” zeiden we thuis altijd tegen elkaar als verslaggever Gerri Eickhof in het televisiejournaal verscheen. In mei 2009 rook de journaalredactie al kruitdamp in Arnhem en dus werd Gerri op pad gestuurd om, gezeten op een steen voor de ingang van het Openluchtmuseum, het slagveld te verkennen dat zou ontstaan tussen dat museum en het nieuw te bouwen Nationaal Historisch Museum.
Intussen was filmmaker Michiel van Erp al een tijdje op pad met de NHM-directeuren. Hij was met de camera bij besprekingen met architecten, rijksbouwmeesters, consultants, pr-adviseurs, politici (heel veel politici!) en hij mocht meerijden op de achterbank van de directielimousine. Alles mocht, om van heel dichtbij de emoties op de gezichten van de directeuren te kunnen vastleggen. Het was de bedoeling om een triomftocht van achter de schermen te volgen – maar langzaamaan werd duidelijk dat er zich een ramp ontwikkelde die de televisiekijker wordt voorgezet onder de smakelijke titel Postmoderne Hutspot.
Siert het de NHM-directeuren dat zij, toen duidelijk begon te worden dat het misschien wel geen triomftocht zou worden, toch de camera’s naast zich bleven dulden? Hmmm… het dulden van de camera levert wel onvergetelijke emotie-tv op, de kijker ziet veel gekwetste gevoelens van de directeuren, maar we zien toch wel erg weinig over waar het eigenlijk over had moeten gaan: over manieren om de geschiedenis van Nederland aan een groot publiek te presenteren.
De vergelijking ligt voor de hand met die andere prachtige tv-documentaire, Oeke Hoogendijks Het nieuwe Rijksmuseum uit 2009. Ook deze filmer was ingehuurd om de triomftocht van een museumdirecteur in beeld te brengen, en ook hier zien we de ontwikkeling van een deconfiture en een directeur die uiteindelijk mokkend aankondigt dat hij voortaan in Wenen van opera zal gaan genieten. Belangrijk verschil: Het nieuwe Rijksmuseum geeft (veel meer dan in Postmoderne Hutspot) aandacht aan de mensen die met liefde en vakmanschap bezig zijn met waar het om moest gaan: de inhoud van het museum.
Die liefde voor het vak komt in Postmoderne Hutspot maar mondjesmaat aan bod. We horen en zien alles over rapporten, hoorzittingen, rollenspelen, commissievergaderingen, politieke complotten (Nout Wellink!), beleidsplannen, locatieperikelen en parkeerplaatsproblemen, en we zien vooral heel veel politici voorbijkomen maar, om Gerard [van het] Reve te parafraseren, “er komt weer geen normaal historicus in voor”. Toch hebben historici (in juni 2009) op een KNHG-symposium uitvoerig met de directeuren van gedachten gewisseld. Maar daar was dan weer geen camera bij.
Postmoderne Hutspot is vooral reality-tv, emotie-tv, en daar is op zichzelf niets tegen. De film biedt een majestueus portret van de politieke cultuur in de jaren 2006-2011, en dat is prachtig materiaal voor toekomstige vakgenoten. Op specifiek historisch gebied laat deze film ook zien hoe noodlottig politieke inmenging in ons vak is. Rond 1880 lukte het referendaris De Stuers nog om de politiek naar zijn hand te zetten en samen met de visionaire architect Cuypers een vaderlandslievend museum uit de grond kon stampen – zo’n huzarenstukje blijkt nu in 2012 niet alleen onwenselijk, maar ook in de praktijk niet mogelijk. Dat is misschien een schrale troost.
Deze film leert ons, historici, tenslotte ook dat we eerder en fundamenteler zeggenschap moeten zien te krijgen over de manier, waarop ons vak in het publieke domein naar voren treedt. Al was het maar om te voorkomen dat een directeur die is aangesteld om een Nationaal Historisch Museum te gaan maken vanaf het begin een ramkoers kiest door aan te kondigen dat het woord ‘historisch’ (evenmin als ‘nationaal’ en ‘museum’) eigenlijk niet geschikt is in de naam van zijn instelling.
Postmoderne Hutspot is een prachtige film, vooral over politieke intriges en menselijke hoogmoed, maar nauwelijks over een museum voor ons mooie vak, de geschiedenis.
Hendrik Henrichs, Universiteit Utrecht
