Recensie: Delpher – essentieel gereedschap voor de historicus, maar met een slag om de arm
Begin dit jaar werd Delpher gelanceerd, een opnieuw vormgegeven voortzetting van een aantal oude sites, waaronder de digitale krantensite van de Koninklijke Bibliotheek, waarmee binnen tijdschriften, radiobulletins en geselecteerde oude drukken kan worden gezocht. De hoeveelheid materialen is tamelijk indrukwekkend: ruim een miljoen dagbladen, anderhalf miljoen tijdschrift-pagina’s, duizenden nieuwsbulletins van het ANP en duizenden boeken. Laten we, voordat we verder gaan, dan ook meteen maar constateren: als historici mogen we de KB dankbaar zijn dat ze er in de afgelopen jaren in zijn geslaagd deze hoeveelheid informatie op deze manier te ontsluiten. De krantensite heeft het historisch personderzoek in Nederland nu al naar een hoger plan getild. Bovendien wordt de site in de komende jaren nog behoorlijk uitgebreid. Da’s maar goed ook, want voor dit moment zijn er nog wat adders onder het gras.
De vormgeving van de site, althans van het openingsscherm, is fris en uitnodigend. Delpher komt de vergelijking met soortgelijke sites in andere landen, zoals Chronicling America, de Spaanse Hemerotéca Digital en (zeker) het Franse Gallica redelijk ongeschonden door. Maar het verschil in leeftijd met die sites openbaart zich niet zo nadrukkelijk als je misschien zou verwachten en willen. De minimalistische interface leidt je zonder problemen van je zoekactie naar het resultatenscherm, maar het verfijnen van een zoekactie is niet altijd even intuïtief en kan veel handelingen vereisen. Dat is bij de Hemerotéca Digital van de Spaanse nationale bibliotheek misschien minder fraai, maar wel handiger geregeld.
Inhoudelijk is er echter een groter probleem. Als bezoeker van het krantengedeelte krijg je in eerste instantie een krantenpagina te zien, die echter niet leesbaar is. Bij verder klikken wordt meteen, geheel ingezoomd, het relevante kranten- of tijdschriftartikel getoond. Het risico van die presentatie is, dat de oppervlakkige bezoeker geheel onbewust van de context van het resultaat de site weer verlaat. En context is alles bij personderzoek: wat het belang van een krantenartikel is wordt duidelijk uit de ruimte die het krijgt ten opzichte van andere artikelen en de plaatsing in de krant van die dag. Het is allemaal te vinden in Delpher, maar je moet er je best voor doen.
Delpher meldt, dat het bedoeld is voor “alle onderzoekers die historisch bronnenmateriaal gebruiken”. Je mag van professionele onderzoekers verwachten dat ze verder kijken dan hun neus lang is, maar of minder ervaren krachten daar ook toe in staat zijn? Chronicling America lost dat beter op door het omgekeerde te doen: de site toont eerst een grote, deels leesbare paginaspiegel met daarin de zoekterm geel gearceerd aangegeven, waarna de bezoeker op die term en het bijbehorende artikel kan inzoomen. Dat maakt het veel voor de hand liggender, bijna onvermijdelijk, dat de gebruiker al meteen kennis neemt van de context waarbinnen een artikel is geschreven en geplaatst.
Een serieuzer kritiekpunt is dat zoekacties niet kunnen worden opgeslagen. Dat is vooral een probleem omdat zoekacties in de toekomst andere reacties kunnen opleveren dan vandaag, aangezien de KB de ambitie heeft het aantal pagina’s tot 20 a 30 miljoen uit te breiden. Totdat dat proces is voltooid, is het maar de vraag hoe representatief de frequentie van een bepaalde zoekterm is. Daardoor zijn onderzoeksresultaten niet reproduceerbaar en is de toepasbaarheid van Delpher als serieus onderzoeksgereedschap beperkt. Daarbij speelt ook mee dat een gebruiker diep moet graven om te achterhalen op basis waarvan de keuze voor bepaalde titels is gemaakt. De KB zegt overigens te werken aan het opslaan van zoekacties, maar committeert zich nog niet aan een opleverdatum.
Een laatste vraagteken wil ik plaatsen bij de combinatie van de bronnen. De combinatie van tijdschriften, radioreportages en kranten is intern samenhangend en erg nuttig. Maar wat doet een collectie van achttiende-eeuwse boeken (overwegend het materiaal uit het Early Dutch Books-project) daarbij? Het gaat daarbij tenslotte om een heel ander type bron en overwegend ook over een andere (en erg beperkte) periode. De combinatie doet geforceerd aan en ik vermoed zelf dat er weinig mensen gebruik gaan maken van beide typen bronnen op deze site.
Is Delpher daarmee nutteloos? Bepaald niet. Het is een fantastisch oriëntatie-tool voor onderzoekers. En voor iemand die kwalitatief onderzoek doet naar stromingen wier publicaties al in Delpher zijn vertegenwoordigd, is het nu al een buitengewoon nuttige site voor verdergaand onderzoek. De paar schoonheidsfoutjes maken daarvoor geen verschil. Maar voor breder onderzoek is een slag om de arm gepast. Zoals de KB zelf al aangeeft: “Dit is nog maar het begin”. Zelf ben ik erg benieuwd naar het eindproduct.
Ilja Nieuwland, Huygens ING
