Recensie tentoonstelling ‘1001 vrouwen van de 20ste eeuw’ in het Amsterdam Museum

Iedere historicus die bezig is met gendergeschiedenis krijgt wel eens de goedbedoelde vraag: ‘Ooit gehoord van Els Kloek, die van de 1001 vrouwen?’, waar de historicus dan bevestigend op reageert. Els Kloek heeft met haar onderzoek vrouwengeschiedenis onmiskenbaar en op een volumineuze manier op de kaart gezet. De personen die opmerken ‘Maar vrouwen deden toch niets belangrijks in het verleden’ kunnen eenvoudig het zwijgen worden opgelegd door ze het vuistdikke werk nauwkeurig toe te werpen. Toch lenen de biografische lemma’s met uiteenlopende verhalen zich niet gemakkelijk voor één tentoonstelling. Dit omdat ‘De Vrouw’ in de hedendaagse beeldvorming  langzaam maar zeker de positie van sub onderwerp of genre ontstijgt. Deze ontwikkeling leidt tot een spagaat waarin je als historicus vrouwen niet als aparte geschiedeniscategorie wil wegzetten maar wel het historisch gegroeide vrouwenvacuüm in de Nederlandse geschiedenis wil dichten. In hoeverre zijn de tentoonstellingsmakers geslaagd in het vervullen van deze ogenschijnlijk onmogelijke opdracht?

Opzet

Om de tentoonstelling in het Amsterdam Museum te bereiken word je van de ingang door een ondergronds gangstelstel naar de andere kant geleid. Deze haast clandestiene route fungeert als een toepasselijke metafoor voor de weg naar de vrouwengeschiedenis zelf. De tentoonstelling is opgezet in de verschillende lange zalen, verdeeld in vijf periodes/generaties uit de 20^ste eeuw zoals ‘de pioniers’ en ‘de opbouw’. Dit chronologische onderscheid creëert een rode lijn waarin de bezoeker de ontwikkeling van de positie van vrouw in de maatschappij volgt. Door de ruimtelijke indeling van het Amsterdam Museum sluiten deze verschillende ruimtes helaas niet zo goed op elkaar aan, waardoor de bezoeker goed moet opletten. De biografieën, quotes en portretten van de vrouwen nemen een kant van de zaal in terwijl in het midden en aan de overzijde diverse objecten zijn geplaatst, van outfits tot iPads met beeld- en geluidsmateriaal. De opstelling van deze objecten zorgen dat je rustig de verschillende aspecten in je op kunt nemen. De strakke stijl die Irma Boom heeft ontworpen geeft de tentoonstelling een herkenbaar karakter en kleurrijke eenheid. De portretten zijn gedrukt op karton en leunen, deels overlappend, tegen de muur. Deze opstelling kan een rommelige indruk geven en de portretten zijn niet altijd even herkenbaar in de donkere kleurenfilters. Ondanks deze kanttekening word je door de duidelijke stijl en bescheiden selectie van objecten niet overweldigd.

Tentoonstelling 1001 vrouwen in het Amsterdam Museum, © Amsterdam Museum

Selectie

Van de 1001 vrouwen zijn er 200 geselecteerd om in de tentoonstelling door middel van objecten, korte biografieën, portretten, quotes en gekleurde lijnen met namen op de vloer hun verhaal te vertellen. De vrouwen die hierin aan bod komen hebben hun plek op uiteenlopende wijzen verdiend. Zo waren veel van hen in hun generatie een pionier in hun vakgebied of prestatie, van de eerste aviatrice tot de eerste advocaat. Verder zijn er de opmerkelijke vrouwen: beroemd of berucht zoals de leidster van de Nationaalsocialistische Vrouwen Organisatie, Elisabeth Lasseur. Schrijver Maxim Februari, een van de BN’ers die de audiotour inspreekt, heeft haar gekozen om ook stil te staan bij de slechte daden waar de inspanningen van vrouwen aan hebben bijgedragen ondanks dat zij niet actief vochten. Tot slot komen de mislukkingen in beeld, ambitieuze projecten gefaald deels doordat zij hun tijd ver vooruit waren. In het bijzonder raakte het bijna lege aandelenboek van Elisabeth Kuyper mij. Als dirigente  wilde ze een vrouwenorkest in New York financieren door het verkopen van aandelen maar ze bleef de enige geregistreerde aandeelhouder.

Het terugkerende thema in de tentoonstelling is werk in de breedste zin van het woord, zowel de collectieve als individuele strijd die moest worden geleverd om dit op eigen voorwaarden uit te voeren. Net als ‘De Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid’ die in 1898 het feminisme bij het grote publiek onder de aandacht bracht, is ‘1001 vrouwen’ een hernieuwde oproep voor de waardering voor het werk van vrouwen in het verleden. De kracht van tentoonstelling zit deels in de overeenkomsten met het heden. De thema’s – representatie, gezondheid, gelijke beloning – waar veel van de vrouwen zich in het verleden voor hebben ingezet, spelen nog steeds. Zo benoemt econome Francijntje de Kadt de loonkloof die anno 2018 nog steeds onderwerp van discussie is: ‘We zijn het allen roerend eens, dat we niet worden betaald, zooals het behoort’. Verder komen de plasrecht acties van de Dolle Mina’s aan bod, die geëchood worden met #wildplasgate. Het belang van representatie van allerlei soorten vrouwen van de politiek tot de fotografie is tot de dag van vandaag een belangrijk uitgangspunt van feministen en activisten. Denk hierbij aan de actie waarbij straatnaambordjes werden vervangen, maar ook de #blackgirlmagic beweging. Het verleden dient hierbij als inspiratie en leermoment. Tot slot representeert de typmachine van autodidact historica Johanna Naber niet alleen haar eigen streven om vrouwengeschiedenissen op papier te zetten, maar ook dat van haar hedendaagse navolgers waar Els Kloek er één van is.

Koning neemt het boek 1001 vrouwen in de 20e eeuw in ontvangst van Els Kloek, © Amsterdam Museum, Sebastiaan ter Burg

Conclusie

Door de diverse selectie is het onmogelijk om niet verrast te worden door een voor de kijker onbekend talent. De biografieën, die kort de relevantie van de vrouwen toelichten, zijn voornamelijk teasers voor een groter (levens)verhaal. De vraag waarom je hier eigenlijk zo weinig over hebt geleerd op school besluipt de bezoeker dan ook onvermijdelijk. Gelukkig is in de afgelopen jaren naast het biografisch project van Kloek ook het educatieve project F-Site opgezet om meer vrouwen toe te voegen aan het bestaande onderwijscurriculum op de middelbare school. De tentoonstelling ‘1001 vrouwen in de 20^e eeuw’ is niet alleen een weerwoord tegen de masculiene geschiedschrijving, maar vooral een uitnodiging tot meer aandacht, erkenning en verdieping. Met het 100-jarig jubileum intensief bevochtte vrouwenkiesrecht in het vizier is dit geen moment te vroeg en voor sommigen eigenlijk al te laat…

De tentoonstelling 1001 vrouwen in de 20e eeuw, samengesteld door Els Kloek, is te zien in het Amsterdam Museum van oktober 2018 tot en met maart 2019.