Staat Oprecht Mechelen recht in zijn schoenen? Of nog: de geschiedenis als grabbelton

Niemand zegt neen tegen een goed verjaardagsfeestje, moet men gedacht hebben bij de brainstormsessie over het nieuwe Mechelse stadsfestival (2016-2018) waarvan melding gemaakt wordt in Gazet van Antwerpen (25/2/16). Op.Recht.Mechelen (2016-2018) wil met allerlei feestelijkheden, een kunstinstallatie, een theatervoorstelling, een tentoonstelling, talkshows over recht en rechtvaardigheid en begeleide wandelingen over sagen en legenden rond terechtstellingen, processen en martelingen een discussie op gang brengen over recht, rechtvaardigheid, rechtspraak en de rechtsstaat. Bij het concipiëren van dit stadsfestival zal iemand aan de vergadertafel geopperd hebben dat het in 2016 precies 400 jaar geleden was dat de Grote Raad van Mechelen, de hoogste rechtbank van de Nederlanden, verhuisde naar het Hof van Savoye. Dat Hof is vandaag nog steeds de zetel van het Mechelse gerechtshof. Zo zijn de historische wortels van onze huidige rechtsstaat meteen aangetoond. Klaar is Kees, laat de marketingbrochures maar drukken.

Maar is de verjaardag van een verhuisoperatie niet wat mager als motivatie om de feesthoedjes op te zetten? Zonder hier de pedante historicus te willen zijn, wil ik toch meegeven dat de Grote Raad of het Parlement van Mechelen veel ouder was. Deze rechtsinstelling werd opgericht in 1473 en kende in haar eerste decennia een woelige geschiedenis. 1616 gebruiken als symbolische verjaardag gaat eveneens voorbij aan de veel oudere stedelijke rechtspraak door de Mechelse schepenbank. De historische waarheid heeft ook zijn rechten, pun intended.

De Grote Raad van Mechelen, bakermat van onze rechtsstaat?

Waar deze verjaardag wat aan voorbij gaat, is net de historische dimensie van de Grote Raad die vaak een speelbal was in de politiek van de Nederlanden waar men nog niet gehoord had van een scheiding der machten. De Grote Raad was precies de emanatie van soevereine macht, een bewuste poging om de autoriteit van de stedelijke rechtbanken te ondermijnen en aanvankelijk een voorbeeld van klassenjustitie waarbij sommige geprivilegieerde leden van de samenleving zich konden onttrekken aan de normale rechtsgang om hun zaak te laten voorkomen voor de Grote Raad. Toegegeven, ons huidig rechtssysteem kan teruggevoerd worden naar die Grote Raad maar zou in de communicatie rond het stadsfestival niet meer gedaan kunnen worden met de dubbelzinnige geschiedenis van de Grote Raad, dan simpelweg onze huidige rechtsstaat terug te voeren naar het nogal arbitraire jaar 1616?

Drie trekpleisters

In het begeleidende Youtube-filmpje zet Mechels burgemeester Bart Somers (Open VLD) het bredere kader van de feestelijkheden uiteen. Niet alleen het Hof van Savoye maar ook het nieuwe Kazerne Dossin museum en het Hof van Busleyden dat momenteel verbouwd wordt, passeren de revue. Niets mis met een burgemeester die de toeristische highlights van zijn stad even in de etalage zet. Het is echter opnieuw de dunne historische motivatie die de drie trekpleisters met elkaar verbindt die de wenkbrauwen doet fronsen: het Hof van Savoye en de Grote Raad staan voor rechtvaardigheid waarvoor men van heinde en verre naar Mechelen trok, Kazerne Dossin staat voor de excessen waartoe totalitaire staten kunnen leiden, en het Hof van Busleyden staat voor Utopia, waarvan de auteur Thomas More goede banden had met de zestiende-eeuwse humanist en raadsheer van de Grote raad Hieronimus van Busleyden. Het Hof van Busleyden, dat ongeveer middenin tussen Kazerne Dossin en het Hof van Savoye ligt is volgens de Mechelse burgervader symbolisch: het beeld is dat van de waanzinnige utopieën van het totalitaire nazi-regime en de utopie van de rechtsstaat namelijk rechtvaardigheid. Opnieuw lijkt het werk – een historisch cachet geven aan en verband leggen tussen de drie Mechelse landmarks – voltooid.

Excessen van totalitair denken

Maar alweer gaat dit nogal kort door de bocht. Een ander beeld van de beroemde Thomas More – een internationale historische beroemdheid is altijd goed om het marketingverhaal aan vast te hangen – is dat van de radicale protestantenhater die zowel protestantse boeken als van ketterij verdachte mannen en vrouwen op de brandstapel liet werpen. Het Kazerne Dossin museum vertelt onder meer het verhaal van de arrestaties en deportatie van Belgische joden en laat net op een beklijvende manier zien hoe dit allemaal plaatsvond binnen het kader van de rechtsstaat, weliswaar een bezette staat, en hoe functionarissen van die rechtsstaat zoals politieagenten actief bijgedragen hebben aan de excessen van totalitair denken.

Vlugge grabbelton

Misschien zijn dit maar details maar als de hedendaagse discussie over rechtvaardigheid, bijvoorbeeld tegenover de bootvluchtelingen, ons iets leert over de rechtsstaat, dan is het toch dat nuance en context een absolute must zijn. Bij het aanprijzen van een stadsfestival dat de ambitie heeft om te reflecteren over recht, rechtvaardigheid en de rechtsstaat zouden die nuance en context dan toch ook niet mogen ontbreken in de zoektocht naar de historische wortels van recht en rechtvaardigheid op de plek waar het stadsfestival zal plaatsvinden. Het verleden wordt hier opnieuw gebruikt als vlugge grabbelton om het geheel wat op te smukken zonder precies op het problematische en dubbelzinnige van dat rijke verleden te wijzen en dat is een gemiste kans, zeker bij een budget voor het hele gebeuren van 5,6 miljoen euro. Een accuraat, gelaagd en veelzijdig historisch verhaal van recht, rechtvaardigheid en rechtspraak hoeft niet ingewikkeld te zijn, bezoekers van de vele activiteiten in het kader van het Mechelse stadsfestival hebben recht op een goed en juist verteld verhaal. Allez Malines, plus est en vous! En dat geldt uiteraard niet alleen voor Mechelen!