Vals realisme rond de troonopvolging – Recensie van Beatrix. Oranje onder vuur (VPRO 2011-2012)
‘Doet ze het, of doet ze het niet?’. De VPRO-serie Beatrix. Oranje onder vuur dramatiseert de spanning rond het mogelijk einde van de regeerperiode van koningin Beatrix. De bijna 86-jarige Elizabeth II viert in 2012 haar diamanten jubileum op de Britse troon, maar in Nederland wijst niets nog op deze oude monarchale cultuur. De serie sluit perfect aan bij de Nederlandse sensatiecultuur rond het koningshuis en de voortdurende hype rond het al dan niet aftreden van de Nederlandse koningin.
Apeldoorn
De eerste aflevering opent met de aanslag van Apeldoorn op Koninginnedag 2009. Feit en fictie lopen daarna onontwarbaar door elkaar. De bekende beelden van de aanslag en de koninklijke woorden van ontzetting op de Nederlandse televisie worden zo realistisch mogelijk herhaald, maar nu opeens met Willeke van Ammelrooy als Beatrix in een vervreemdende mimicry: het historische drama in travestie van een docudrama. De wilde speculatie dat Beatrix juist die Koninginnedag haar aftreden bekend wilde maken vormt daarop de dramatische crux van de serie. De teleurstelling van de kroonprins wanneer Beatrix nu opeens niet wil aftreden verbeeldt het klassieke contrapunt tussen monarch en troonsopvolger ‘in de wacht’. De aanslag in Apeldoorn leidt tot voortdurend geschakelde biografische flashbacks naar een jonge Beatrix – qua uitstraling uitstekend gecast door Maria van Vlijmen – en haar leven met Claus. Een verzoening tussen moeder en zoon vindt plaats in de laatste aflevering. Beatrix geeft nu aan bereid te zijn in samenspraak met haar zoon terug te treden. De serie eindigt met een draak van een beeld: Willem-Alexander (Bastiaan Ragas) past de in een zijkamer gereedstaande koningsmantel.
Historisch realisme?
Een fout zou zijn, de ‘historische’ dramaserie, net als Bernard. Schavuit van Oranje te fileren op historische ‘fouten’, zoals anachronistische autonummerplaten of aperte verdichtingen rond het optreden van Beatrix tijdens kabinetsformaties. Natuurlijk wordt het niveau van ‘historisch filmrealisme’ van bijvoorbeeld Der Untergang (2004) over de laatste dagen in de Führerbunker of actrice Meryl Streep als perfecte kameleon in The Iron Lady (2011) nergens gehaald – bij de film over Margaret Thatcher speelde overigens hetzelfde ethische probleem van uitbeelding van nog levende personen. Storender dan de onjuistheden, is de stijl van de ‘historische’ fictie: Beatrix in bed met haar Leidse student, de ‘romance’ met premier Lubbers of haar gesprek met Balkenende ten tijde van Mabelgate. Dat laatste ‘maandagmiddaggesprek’ met een corrigerende minister-president verbeeldt alle clichés van het eigenmachtige ‘Beatrixisme’. De ‘werkelijke’ gesprekken zullen oneindig veel afstandelijker zijn geweest. A fly on the wall: het privéleven van het staatshoofd en ‘het geheim van Noordeinde’ worden smakelijk verbeeld. Juist die twee zaken wilde Beatrix ironisch genoeg in haar regeerperiode altijd met alle macht afschermen. Het tegendeel is nu bereikt in de publieke opinie: de macht van het beeld van deze serie met hoge kijkcijfers, zal het Nachleben van de nog altijd regerende vorstin voorlopig sterk bepalen.
Frans Willem Lantink, Universiteit Utrecht
