Voorwerpen maken Geschiedenis – De boom
In de aanloop naar het KNHG congres Voorwerpen maken Geschiedenis. Niet-schriftelijke bronnen in historisch onderzoek op 2 november 2012 (locatie: KB-complex Den Haag; aanmelding via info@knhg.nl; voorlopig programma op www.knhg.nl en www.historici.nl) heeft de congrescommissie een aantal historici gevraagd op welke wijze een historisch object hun onderzoek heeft beïnvloed. Het eerste object: de Anne Frank boom.
Voor een Anne Frankvorser is het gedoe rond haar kastanjeboom natuurlijk een godsgeschenk. Niemand, behalve de naaste buren, zou ooit van deze kastanjeboom hebben gehoord, als Anne Frank er niet over geschreven zou hebben. En niet één keer, maar liefst drie keer. Nu heeft de dagboekschrijfster over honderden andere zaken geschreven, maar zo’n boom spreekt erg aan én de boom leefde nog. Op 23 februari 1944 schreef Anne: ‘Vanuit mijn lievelingsplekje […] kijk ik naar de blauwe hemel, naar de kale kastanjeboom aan wiens takken kleine druppeltjes schitteren, naar de meeuwen en de andere vogels, die in hun scheervlucht wel van zilver lijken.’ De kastanjeboom overleefde de oorlog, want hij werd niet omgehakt om behoeftige Amsterdammers in de Hongerwinter van brandstof te voorzien.
Bomen worden vaak geplant bij bijzondere gelegenheden; de geboorte van een (kroon)prinses, een koninklijk huwelijk zorgen voor Wilhelmina-, Juliana-, Beatrix- en kroningsbomen. Maar ook de bevrijding van Nederland heeft voor Bevrijdingsbomen gezorgd en een laatste categorie zijn Herinneringsbomen, waar het as van een gecremeerde geliefde is verstrooid. Dit zijn dus herinneringsbomen, die om een bepaalde reden zijn geplant, maar er zijn ook bomen die herinneringsbomen worden, of zij nu willen of niet. Dat geldt voor de boom in de Bijlmermeer, die ‘alles gezien had’ bij de Bijlmerramp in 1992, waar 43 bewoners omkwamen toen een vliegtuig zich daar in enkele flats boorde. Een buitenlands voorbeeld is de Survivor Tree in Oklahoma City, waar de rechts-radicaal Timothy McVeight drie jaar later met een bomaanslag in een overheidsgebouw voor 168 doden zorgde. De Anne Frank-boom, zoals de kastanjeboom ging heten, werd in 1993 gered met gemeentegeld, maar de reddingspogingen tussen 2005 en 2010 waren tevergeefs; in de zomer van 2010 zeeg de boom ineen. De Stichting Support Anne Frank Tree maakt nu nog ruzie over gemaakte kosten.
Toen de boom omgevallen was, ben ik er direct naartoe gegaan om mij wat boomdelen toe te eigenen; een paar kastanjes en een paar stukjes hout. Ik heb ze in plastic laten gieten en nu heb ik als presse-papier een echt eigentijds Anne Frankrelikwie op mijn bureau.
Alles wat met de dagboekschrijfster te maken heeft, komt bijeen bij de boom; leven, dood, faam en gekte. En vooral media-aandacht, veel media-aandacht. Een groep mensen die fanatiek een boom in leven wil houden en het onvermijdelijke einde van deze boom. Een boom die meelift op de faam van het dagboek en media die er voor zorgen dat men in binnen- en buitenland leven en dood van een boom op de voet kon volgen.
David Barnouw, NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies
