Vrouwen aan het hof: Lancering correspondentie stadhoudersvrouwen

Online catalogus met Hollandse en Friese stadhoudersvrouwenbrieven biedt nieuwe mogelijkheden voor onderzoek naar de macht van deze vorstelijke vrouwen

Op vrijdagmiddag 2 september vond in het Koninklijk Paleis Amsterdam de feestelijke lancering plaats van de online catalogus van de correspondenties van de stadhoudersvrouwen Amalia van Solms, Maria Henriëtte Stuart, Maria II van Engeland, Sophia Hedwig van Brunswijk-Wolfenbüttel, Albertine Agnes van Nassau en Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau. Ter gelegenheid van deze lancering was het mini-symposium ‘Epistolary Power: the Correspondence of the Dutch and Frisian Stadtholders’ Wives, 1605-1725’ georganiseerd, waarin ingegaan werd op de positie van vrouwen in de historiografie en de betekenis van het ontsluiten van deze collectie voor ons beeld van de macht die de stadhoudersvrouwen hadden.

Brieven niet eerder ontsloten
De catalogus maakt een groot aantal brieven van deze vrouwen voor het eerst toegankelijk voor een groot publiek. Het is het resultaat van de inspanningen van projectleider Ineke Huysman van het Huygens ING. Zij heeft in samenwerking met Oxfords Cultures of Knowledge–project en de Koninklijke Verzamelingen de metadata van 3542 brieven gepubliceerd in de open-access online brievencatalogus Early Modern Letters Online (EMLO). Met name de brieven die zich in het Koninklijk Huisarchief bevinden zijn nooit goed ontsloten. Deze zijn als scan aan de catalogus toegevoegd. Bij veel andere brieven is een link naar een eventuele online editie opgenomen.

Zaal vol masculiene portretten
De lancering haakte in op de tentoonstelling ‘Dynastie. Portretten van Oranje-Nassau’, die in het Paleis op de Dam te zien is. De getoonde schilderijen laten de macht en de vorstelijke ambities van de Oranje-stadhouders zien. Claudia Hörster van de Koninklijke Verzamelingen liet zien dat de afgebeelde stadhoudersvrouwen de bloeiende toekomst van de dynastie uitdrukten. Meerdere sprekers merkten de tegenstelling op tussen het onderwerp van het symposium en de ruiterportretten in de Schepenzaal, waar de bijeenkomst plaatsvond. Deze masculiene portretten verbeeldden de militaire macht van de stadhouders.

Vrouwelijke briefschrijvers lang genegeerd
Volgens James Daybell van Plymouth University hebben gendervooroordelen vrouwen lang van de geschiedschrijving uitgesloten. Brieven van vrouwen werden vaak genegeerd of zelfs vernietigd. De opkomst van vrouwengeschiedenis als vakgebied heeft nu ook zijn uitwerking op de groeiende belangstelling voor vrouwencorrespondenties. Dat de invloed van vrouwen nauwelijks is bestudeerd vormde ook voor Huysman een drijfveer. Het stadhoudersvrouwenproject maakt het mogelijk nieuw wetenschappelijk onderzoek te doen naar de invloed van de stadhoudersvrouwen op de politieke, culturele en sociale processen in de Republiek en daarbuiten.

Onderzoek naar politieke rol van stadhoudersvrouwen
Deze brieven zullen ons beeld van de macht van de stadhoudersvrouwen veranderen. Vrouwen zijn lang weerhouden van politieke macht, maar ze probeerden actief invloed uit te oefenen via brieven aan legitieme politici (Joseph Nye’s concept ‘soft power’ is hier van toepassing). Nadine Akkerman van de Universiteit Leiden citeerde uit een brief van Friedrich von Dohna dat niemand iets met Frederik Hendrik durfde te bespreken zonder eerst Amalia van Solms te raadplegen. Deze collectie maakt het mogelijk onze ideeën over de politieke rol van vrouwen radicaal te herzien en de overlappende netwerken van mannen en vrouwen in beeld te brengen.

Catalogus doorzoeken op vrouwen
De catalogus van stadhoudersvrouwenbrieven maakt deel uit van Women’s Early Modern Letters Online (WEMLO), een bronnenverzameling en discussieplatform voor onderzoekers van vroegmoderne briefschrijfsters binnen EMLO. Dat bronnenverzamelingen vaak niet op geslacht doorzoekbaar zijn en dat de manier waarop een website is ingericht onderzoek beïnvloedt was voor Daybell, een van de initiatiefnemers van WEMLO, reden om voor extra zoekfunctionaliteit binnen EMLO te pleiten. Gebruikers kunnen nu specifiek zoeken naar brieven die door of aan vrouwen zijn geschreven of naar vrouwen die in de brieven genoemd worden.

Begin van grotere collectie
Behalve brieven is er op de website ook een virtuele tentoonstelling te vinden met levensbeschrijvingen van de zes stadhoudersvrouwen, een selectie uit hun brieven met transcriptie en toelichting door Huysman, en een interactieve kaart met de fysieke machtscentra van waaruit werd gecorrespondeerd. De volgende stap is de publicatie van de resterende brieven uit de briefwisselingen van Albertine Agnes van Nassau en Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau in Tresoar Leeuwarden. Conclusie van de dag was dat er met de publicatie van deze collectie en van brieven van andere vrouwen in open access geen excuus meer is om vrouwelijke briefschrijvers te negeren.

Robin Buning