“Wij zijn samen onderweg, halleluja”
Treffender had de met stille trom binnengetrokken Stille Fanfare het congres van de jubilerende beroepsvereniging van archivarissen in Nederland (KVAN) niet kunnen openen. Drie dagen lang werd vooral vooruit gekeken naar de toekomst van de professie om te constateren dat we (nog steeds) samen onderweg zijn van een analoge naar een digitale (informatie)wereld. Hoewel de eindbestemming nog niet in zicht is, zijn de werkzaamheden aan het fundament en infrastructuur al in volle gang.
“It’s doable!”
Universele toegang tot alle kennis. De boodschap waarmee keynote-spreker Brewster Kahle op donderdag aftrapte klinkt bijna profetisch. “Let’s make the archives and libraries of today available for future generations at a click. It’s doable!”, aldus de oprichter van Internet Archive. Waarom nadenken over wat wel en niet te selecteren voor digitale bewaring? “Let’s just do the whole thing.” Voor de digitale opslag van alle 28 miljoen boeken van de Library of Congres zijn een viertal harddisks nodig van in totaal 28 tb, rekende Kahle voor. Dat het scannen (kosten)efficiënt kan, bewijst Internet Archive met projecten waarbij boeken voor de prijs van één papieren exemplaar kunnen worden gedigitaliseerd.
Voorloper of utopist, je kan niet anders dan onder de indruk zijn van de resultaten van de hands-on mentaliteit van Kahle en zijn Internet Archive. Met name The Wayback Machine is een ongeëvenaarde goudmijn voor onderzoek naar de geschiedenis van het web.
Een nieuwe lingua franca
De omvang en aanwas van digitale data is overweldigend. Hoe hier als historisch onderzoeker je weg in te vinden? Conventionele vormen van zoeken en toegang gaan deze klus in ieder geval niet klaren, aldus Jason Baron, voormalig hoofd Litigation Support van het Amerikaanse National Archives and Records Administration. Een punt dat hij illustreerde aan de hand van de emailadministratie van de Amerikaanse presidenten: werden er onder Clinton zo’n 32 miljoen mails verstuurd, onder Busch waren het er al 200 miljoen en de Obama administratie zal naar verwachting de grens van 1 miljard mails overschrijden.
Het gebruik van software en algoritmes is volgens Baron onontbeerlijk om enige vorm van toegankelijkheid en zinvol gebruik mogelijk te maken. De datacollecties dreigen anders te verworden tot Dark Archives: immens omvangrijke digitale archieven waar geen doorkomen aan is en die vanwege de privacygevoeligheid nog minimaal een generatie lang in zijn geheel gesloten zullen moeten blijven.
Als de technologie de intermediair tussen onderzoeker en bron is geworden, wat betekent dat dan voor de manier waarop onderzoek kan worden gedaan? In zijn bijdrage aan het tijdens de KVAN-dagen gepresenteerde Schetsboek Digitale Onderzoekomgeving en Dienstverlening neemt Eivind Røssaak alvast een voorschot op de consequenties. Algoritmes zijn de nieuwe lingua franca van werk- en onderzoeksprocessen geworden. Het verkennen van de mogelijkheden van gebruik en onderzoek vraagt om samenwerking en experimenteerdrift. Røssaak: “How can we feel, think, see, smell and hear our cultural heritage in new ways? […] We need to enable our users and co-researchers to misuse our collections, relink and reconnect them to other things and associations. New media should open archives in new ways.”
Het archiveren van deze algoritmes zou niet moeten verschillen van het traditionele verzamelen van de context die nodig is de gearchiveerde documenten te kunnen begrijpen en interpreteren, aldus Røssaak. Iets wat vooralsnog niet of nauwelijks gebeurd. Archivarissen, evenals historici zullen samen moeten optrekken met ontwikkelaars om de ethiek en methodiek van het gebruik van algoritmes vorm te gaan geven.
Aanpakken
Levert de gepresenteerde blik op de toekomst van de professie nou compleet nieuwe inzichten op? Nou nee, de beloftes, dromen, kansen, gevaren en beren op de weg van de digital turn zijn al langer bekend en al vaker aan de orde gesteld. De oriënterende fase van nadenken over mogelijke scenario’s lijkt echter te zijn overgegaan in een meer pragmatische fase van doen, mede door een groeiend gevoel van urgentie.
Zijn de geopperde oplossingen volstrekt anders en nieuw? Nou nee, vooralsnog zijn het veelal digitale vertalingen naar analogie van de papieren of analoge werkelijkheid. Zo kunnen boeken in de digitale bibliotheek van Internet Archive vanwege de auteursrechtelijke realiteit vooralsnog maar aan één iemand tegelijk worden “uitgeleend”. Nadat iemand zijn digitale boek heeft ingeleverd, kan het pas opnieuw worden uitgeleend. Op het eerste gezicht een wel erg karige benutting van de digitale mogelijkheden
Is dat erg? Nou nee, binnen de gegeven omstandigheden en kaders is deze meer pragmatische aanpak begrijpelijk en verdedigbaar. Ook de al vaker gehoorde roep om interdisciplinariteit moeten we nu gewoon maar eens gaan organiseren in plaats van erover te praten, aldus de Algemeen Rijksarchivaris van België Karel Velle. Het enthousiasme en de bevlogenheid van Kahle, de andere sprekers en de meer dan vierhonderd deelnemers werken daarbij in elk geval aanstekelijk. De mouwen lijken opgestroopt voor de volgende honderdvijfentwintig jaar archivarissen in Nederland. We zijn samen onderweg – one byte at a time – halleluja!
Verder lezen:
- Schetsboek Digitale Onderzoekomgeving en Dienstverlening
- Uitgebreidere samenvattingen lezing Brewster Kahle en Jason Baron
- Twittersearch #kvan125 voor tal van verslagen en meer informatie
