‘Best & goes farthest’. Recensie ‘Grensverlegger Van Houten – Wereldmerk chocolade uit Weesp’ in Museum Weesp

Wie weleens een Engelstalig bakrecept volgt, is vast al eens op de term Dutch process cocoa gestuit. Deze productiemethode is uitgevonden door de in 1815 opgerichte firma Van Houten. Dit bedrijf vestigde zich in 1850 in Weesp en had grote invloed op deze stad. De tentoonstelling ‘Grensverlegger Van Houten – Wereldmerk chocolade uit Weesp’ geeft dit verleden een vaste plek in Museum Weesp.

Bijzondere uitvindingen

Casparus van Houten sr. (1770-1858) ontwikkelde twee revolutionaire technieken voor de bewerking van cacao. Ten eerste wist hij cacaobonen te scheiden in cacaopoeder en cacaoboter door het vet uit de bonen te persen. Vervolgens kwam hij op het idee om cacaopoeder te mengen met alkalische zouten, waardoor het geheel makkelijk oplosbaar werd in water. Dit laatste proces staat nog altijd bekend als Dutching. Van Houten had hiermee cacaopoeder makkelijker in gebruik gemaakt én ervoor gezorgd dat het langer houdbaar bleef. Hiermee kon het bedrijf een globale afzetmarkt creëren. In het museum is dit terug te zien op de tentoongestelde reclame-uitingen, zoals Franse posters, Aziatische spotjes en foto’s van beroemdheden als Stan Laurel en Oliver Hardy, die een kop Van Houten chocolade omhooghouden.

‘East is East, West is West, Van Houten’s Cocoa is the best’

Ondanks de wereldwijde allure van Van Houten, is het doel van de tentoonstelling toch vooral om te laten zien hoe belangrijk Van Houten voor Weesp was. De komst van de firma had namelijk grote invloed op de stad: in 1850 telde Weesp drieduizend inwoners, enkele decennia erna was dat inwonersaantal verdubbeld. Van Houten had de reputatie goed voor zijn personeel te zorgen, door bijvoorbeeld huisvestiging te regelen en te voorzien in gratis medische hulp en medicijnen. In het museum is dit tastbaar gemaakt door een aantal cadeaus voor loyale werknemers tentoon te stellen, zoals gouden speldjes en horloges. Daarnaast laten foto’s van de viering van het honderdjarig bestaan van de firma Van Houten (in 1928) goed zien hoe groot de invloed van Van Houten in de stad was. Tijdens dit jubileumfeest was Weesp veertien dagen lang  versierd en vonden er gedurende deze periode allerlei activiteiten plaats. De foto van ‘Cacaokopper’ in een van de vele optochten, toont dat kosten noch moeite gespaard werden. Al deze objecten samen maken duidelijk hoe belangrijk Van Houten was voor inwoners van Weesp.

Spaaracties

Naast de zorg voor het personeel was Van Houten ook vooruitstrevend in het opzetten van spaaracties. Wie een product van Van Houten kocht, kreeg daar vaak een presentje bij. Museum Weesp heeft veel van deze objecten tentoongesteld. Zo bevat de collectie kleine bouwplaten die je kon omvormen tot een stoel of wiegje, speldjes met voetballers als Ronald Breinburg en Martin Koeman erop, sleutelhangers in de vorm van een cacaoblik of reep chocolade, miniatuur bussen met Van Houten-logo, of speciale serviezen waar klanten door middel van punten voor konden sparen. Door al deze spaaracties in de tentoonstellingszaal samen te brengen, wordt de populariteit van Van Houten met één blik op de vitrines zichtbaar.

Té positief?

Gezien de impact van Van Houten op de stad Weesp, is het niet verwonderlijk dat er in het museum vol lof wordt gesproken over de firma. Desondanks mistte ik ruimte om ook andere perspectieven op deze geschiedenis aan bod te laten komen, aangezien de cacaoproductie zeker niet enkel positief was (en is). Ik kwam in de tentoonstelling bijvoorbeeld geen informatie tegen over de ingewikkelde situatie waarin de firma zich tijdens de Eerste Wereldoorlog bevond, omdat zij – tot ongenoegen van de Britse regering – cacao bleef verstrekken aan Duitsland. Ook de documentaires (‘Bruin Goud’ en ‘Dwars door de Sahara’) die Van Houten in Afrika maakte, komen in de tentoonstelling niet aan bod. Doel van de documentaires was om ‘goodwill te kweken in den vreemde’ en tegelijkertijd het Nederlandse publiek te doordringen van ‘hoeveel belang de cacao is voor ons land (…)’ Het publiek kon zich vergapen aan het ‘primitieve transport’  en de ‘zeden en gewoonten der negers’. Als ook deze aspecten belicht zouden worden, zouden bezoekers een vollediger beeld kunnen krijgen van de firma Van Houten.

‘Ik wil alleen het merk Van Houten, alleen Van Houten c’est bonbon’

Van Houten en Weesp zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Dat Museum Weesp een vaste tentoonstellingszaal over Van Houten inrichtte, is dus niets minder dan vanzelfsprekend. Her en der mistte ik wat diepgang in het verhaal over Van Houten: het museum richt zich vooral op de hoogtijdagen van het bedrijf. Maar dat de firma Van Houten nodig toe was aan een eigen tentoonstellingsruimte in Weesp, dat is wel duidelijk. Of zoals Museum Weesp op haar website schrijft: ‘Tot in lengte der dagen zal het in dit stadje een beetje naar cacao ruiken.’

Inge Kleefman (26) studeerde Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en behaalde haar Master Geschiedenis en Actualiteit aan de Radboud Universiteit.