Het witwassen van de openbare ruimte, of hoe eigen werkelijkheden worden gecreëerd

door Maria Grever

Mount Rushmore. Foto: Thomas Wolf, www.foto-tw.de, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Begin augustus ontsloeg Donald Trump Erika McEntarfer, de vrouw die voor het Bureau of Labor Statistics de Amerikaanse statistieken over de arbeidsmarkt bijhield. De groei van de werkgelegenheid bleek veel lager dan de president had gehoopt. McEntarfer zou de cijfers hebben gemanipuleerd. Het is elke keer weer verbijsterend hoe ver Trump gaat in het creëren van een eigen werkelijkheid en dat niemand hem stopt. Zijn bemoeienis geldt zeker niet alleen het heden, ook het verleden zet hij graag naar zijn hand.

Wie macht heeft over de historische beeldvorming heeft daarmee ook de regie over het heden. Vanuit een eenzijdig voorgesteld verleden kunnen immers besluiten en acties van een regering aannemelijk worden gemaakt. Het is de legitimatie van politieke willekeur. Een voorbeeld is de recente bewering van Trump dat de criminaliteit in Washington D.C. de afgelopen jaren enorm is toegenomen, terwijl de cijfers juist zijn gedaald. Op die manier heeft hij een argument om de ‘orde’ te herstellen door de plaatselijke politie onder direct federaal toezicht te plaatsen en troepen van de Nationale Garde naar de hoofdstad te sturen.

Totalitaire leiders zijn in het algemeen geneigd om beelden van het verleden en collectieve herinneringen te verdraaien of ongedaan te maken. Kennis van het verleden kan de bevolking van een land mobiliseren tegen de discriminatie en het geweld van de regerende leiders. Traditioneel worden dan politiek onwelgevallige schoolboeken over geschiedenis verwijderd uit bibliotheken, archieven opgeschoond en onderzoeksinstituten gesloten. Dit alles gebeurde in de twintigste eeuw tijdens de regimes van Hitler, Stalin, Franco en Mao. Maar in het nieuwe millennium is de bemoeienis van politici met het verleden niet minder. Japan heeft enkele malen schoolboeken verboden waarin gedwongen prostitutie van vrouwen door het Japanse keizerlijke leger als historisch feit was opgenomen. Afhankelijk van de politieke kleur van de regering werd het verbod ongedaan gemaakt. In de VS worden in tal van staten boeken uit de rekken van openbare bibliotheken en scholen gehaald die gaan over seksueel geweld, racisme of homoseksualiteit. In Florida ging het om 3.135 boeken tussen 2021 en 2023, zoals het werk van Toni Morrison, Ernest Hemingway en een geautoriseerde stripversie van het dagboek van Anne Frank. Deze politiek wordt door de Trump-regering actief ondersteund onder het mom van ‘woke’ of ‘niet-Amerikaans’.

Inmiddels ondergaat ook de openbare ruimte hier en daar een frisse opknapbeurt. In Rusland laat president Poetin de verwijderde Stalinistisch communistische straatnamen en standbeelden zoetjes aan weer terugkomen. Nog niet zo lang geleden werd een beeldreliëf van Stalin onthuld in een van de openbare metrostations in Moskou. Het is slechts een van de vele voorbeelden van de rehabilitatie van Jozef Stalin.

Trump doet iets soortgelijks. Tijdens zijn eerste termijn had de president al het plan gelanceerd voor de oprichting van een Nationale Tuin van Amerikaanse helden. De beeldentuin moest bestaan uit 250 levensgrote standbeelden, waaronder ook de tijdens de protesten van Black Lives Matter omver getrokken beelden van Confederacy generaals. Dit plan is inmiddels goedgekeurd door het Congres en gaat nu gerealiseerd worden. Als onderdeel van de grote One Big Beautiful Bill Act is veertig miljoen dollar gereserveerd. Trump wil dat de tuin in juli 2026 klaar moet zijn, want dan is het exact 250 jaar geleden dat de Onafhankelijkheidsverklaring van de Verenigde Staten werd aangenomen. De locatie is nog onbekend. Gedacht wordt aan een plek in het zicht van Mount Rushmore, het beroemde monument in Black Hills met portretten van vier Amerikaanse presidenten.

De beeldentuin is voor Trump echter nog niet genoeg. Columnist Marsha Lederman berichtte op 21 juni 2025 in de Canadese krant The Globe and Mail (Ontario editie) dat in alle Amerikaanse Nationale Parken borden zijn geplaatst met een oproep aan bezoekers om plaquettes, brochures of andere informatie die negatief zijn over hedendaagse en historische Amerikanen door te geven aan de overheid via een QR code ter plaatse. Het is een vervolg op een overheidsrichtlijn aan de National Park Service (NPS) om ‘ongepaste’ content te verwijderen bij monumenten en historische locaties. Lederman stelt dat het bijvoorbeeld kan gaan over het African American Civil War Memorial in Washington, de gevangenislocaties in Minidoka in Idaho en Manzanar in Californië ter herdenking van de gedwongen opsluiting van Japanse Amerikanen tijdens de Tweede Wereldoorlog, of de Sand Creek Massacre National Historic Site in Colorado, de locatie van een Amerikaanse slachting van ongeveer 750 inheemse mensen in de negentiende eeuw.

De oproep is een concretisering van Trumps presidentieel decreet ‘Het herstellen van Waarheid en Gezond Verstand in de Amerikaanse Geschiedenis’. De bedoeling is dat de huidige tekstborden worden aangepast en gezuiverd. De National Parks Conservation Association (NPCA), een onafhankelijke belangenorganisatie voor de parken, betwijfelt of het mogelijk is om bij monumenten zoals van Martin Luther King het woord racisme te vermijden. Net zoals het ook onmogelijk en ongepast is om in verklarende tekstborden bij een Holocaustmonument woorden als slachtoffer of genocide te schrappen. De NCPA heeft bezoekers aangespoord om in plaats van wandelgidsen en plaquettes te ‘verraden’ hun stem te laten horen en aan de overheid te vragen zich niet te bemoeien met de tekstborden. Het schijnt dat van de bijna tweehonderd inzendingen in de eerste paar dagen de meeste opriepen om de geschiedenis niet te censureren.

Kortom, Trump en zijn team willen de openbare ruimte in de VS witwassen door het laten aanpassen of verwijderen van bepaalde historische context bij publieke monumenten en standbeelden. Nu zijn er vaker mensen en groepen in de geschiedenis geweest die zich niet herkenden in de publieke materiële cultuur van hun stad of dorp. Ook tegenwoordig eisen diverse sociaal-politieke bewegingen tijdens demonstraties een verandering van het herinneringslandschap, zoals het aanpassen van tekstborden of het verwijderen van monumenten die in hun ogen figuren ten onrechte eren. Denk aan de massale protesten van de ‘Rhodes must fall’ beweging in Zuid-Afrika of ‘Black Lives Matter’ in de VS die internationaal navolging kregen. Maar dat is iets anders dan het topdown ‘ontsmetten’ van historische locaties. Dan verandert dit landschap in een geheugenloos Disneyland, met het risico dat Trump zich als vijfde president bij Mount Rushmore laat afbeelden.

Maria Grever is em. hoogleraar theoretische geschiedenis en historische cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam en toegevoegd onderzoeker bij NL-Lab KNAW Humanities Cluster. Dit essay is mede gebaseerd op haar boek Contested Public Monuments. Global Perspectives on Landscapes of Memory dat eind november bij Cambridge University Press verschijnt in de serie Elements in Historical Theory and Practice.