Blogserie Vroegmoderne Publieksdiplomatie – De nieuwsprenten over vredesverdragen als visuele publieksdiplomatie

In de zeventiende eeuw werd in de Nederlandse Republiek het sluiten van een vredesverdrag uitgebreid gevierd. De vredesonderhandelingen zelf en daaropvolgende feestelijkheden werden steeds vaker visueel vastgelegd in populaire nieuwsprenten. Via deze voorstellingen raakte het publiek betrokken bij het diplomatieke proces dat zich normaal achter gesloten deuren afspeelde. Deze nieuwsprenten waren dus niet zomaar willekeurige mooie afbeeldingen, ze gaven specifieke interpretaties aan de gebeurtenissen.

Sinds het einde van de zestiende eeuw waren nieuwsprenten erg populair geworden in de Republiek om belangrijke veldslagen in beeld te brengen. Dit geïllustreerde nieuws werd gedrukt op een enkel vel papier in plano- of folioformaat. De prenten werden in grote oplagen verspreid en kostten niet meer dan enkele stuivers. Dit waren dus geen publicaties die slechts bij een select groepje terechtkwamen. Ze werden vaak gebruikt als decoratie ter herinnering aan bijzondere gebeurtenissen. Op deze manier werden de specifieke interpretaties van de makers ook visueel overgedragen aan een breder publiek.

De beëdiging van de Vrede van Munster, 1648. Maker: anoniem. Drukker: Hugo Allard, Amsterdam. Rijksmuseum, objectnummer: RP-P-OB-68.253. Duurzame URL: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.348226

Gedenkteken van de Vrede van Rijswijk, 1697. Maker: Laurens Scherm. Drukker: Carel Allard, Amsterdam. Rijksmuseum, objectnummer RP-P-OB-76.482. Duurzame URL: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.475817

In de loop van de zeventiende eeuw werd in nieuwsprenten het diplomatieke proces steeds meer in beeld gebracht. Dit zien we heel goed als we bijvoorbeeld de nieuwsprent over de Vrede van Munster (1648) en over de Vrede van Rijswijk (1697) naast elkaar leggen. In de voorstelling van de vrede van Munster wordt in het midden het moment van het sluiten van de vrede in beeld gebracht. Ook in de kleinere afbeeldingen zien we het moment van bezegeling en de feestelijkheden; de diplomatieke onderhandelingen blijven voorlopig buiten beeld. Als we vervolgens een jaar of vijftig vooruitspringen naar de nieuwsprent over de Vrede van Rijswijk, zien we dat de ambassadeurs uit het midden zijn verdwenen en plaats hebben gemaakt voor een allegorie van de vrede. Maar zij worden nu wel op een andere manier voorgesteld. In plaats van alleen te focussen op het moment van de bezegeling van de vrede, zijn de kleine afbeeldingen gewijd aan de verschillende fasen van het overleg tussen de diplomaten zelf. Nu komen de onderhandelingen tussen diplomaten en tussenkomst van bemiddelaars meer in beeld. Wat we hieraan kunnen zien, is dat het diplomatieke onderhandelingsproces gevisualiseerd wordt. 

Vrede van Breda. D’Eeuwige Gedenck-Teekenen van de Engelse en Nederlandtse Oorlog en Vreede, 1667. Maker: anoniem. Drukker: Willem Karelsz en Rombout van der Hoeye, Amsterdam. Rijksmuseum, objectnummer: RP-P-OB-82.064A. Duurzame URL: http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.465484

De manier waarop een vrede in beeld werd gebracht kon diplomatieke gevolgen hebben, zoals dat gebeurde met de publicaties over de Vrede van Breda in 1667. De jonge Romeyn de Hooghe maakte in zijn voorstelling van het vrederscongres duidelijk andere keuzes dan bij de Vrede van Münster of Rijswijk. Na de succesvolle tocht naar Chatham van de Nederlandse vloot, tijdens de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog, zagen de Engelsen zichzelf genoodzaakt om rond de onderhandelingstafel te komen zitten. Waar in de meeste vredesrepresentaties gekozen wordt voor afbeeldingen van de afkondiging, de feestelijkheden, of het overleg, zijn in de cartouches van deze prent de zeeslagen verbeeld, waaronder de tocht naar Chatham. 

De vergevingsgezindheid die normaal kenmerkend was bij vredespubliciteit, leek hier ver te zoeken: de Nederlandse Republiek leek vooral veel nadruk te willen leggen op haar eigen militaire overwinningen. Ook in andere publicaties werd de nadruk op het eigen succes gelegd, soms nog aangedikt met een negatief oordeel over de Engelsen. Hier reageerden de Engelsen dan ook niet al te positief op. Deze publicaties worden zelfs genoemd als een van de oorzaken die bijdroegen aan het uitbreken van de Derde Engelse-Nederlandse Oorlog in 1672. Wat hier dus in beelden met het publiek gecommuniceerd werd, was deel van een bredere context, waarin men al de zaadjes plantte voor een nieuwe gewelddadige confrontatie.

Hoewel er dus een duidelijk gedeelde beeldtaal is rond visuele voorstellingen van vredes, vertellen deze afbeeldingen wel een eigen verhaal. Elke afbeelding prent zich in op de geest van de kijkers, en dat dit zeker niet altijd zonder gevolgen is, laten de keuzes bij de Vrede van Breda wel zien. Dit toont alvast dat visuele voorstellingen een krachtig instrument konden zijn bij het beïnvloeden van opinies. 

Rozemarijn Tamis was studentenassistent bij NL-Lab bij het project Public Diplomacy in Early Modern Europe. In het kader van dit project deed ze onderzoek naar publieke vieringen van vredes. 

Verder kijken

Deze prenten komen uit het prentenkabinet van het Rijksmuseum. Om verder te zoeken in het prentenkabinet, kijk hier: https://www.rijksmuseum.nl/nl/onderzoek/ons-onderzoek/rijksprentenkabinet 

Verder lezen

• Henk van Nierop, The Life of Romeyn de Hooghe, 1645-1708: Prints, Pamphlets, and Politics in the Dutch Golden Age (Amsterdam, 2018).
• Lotte Jensen, Vieren van vrede: het ontstaan van de Nederlandse identiteit, 1648-1815. (Nijmegen, 2016).