Oorden van bang wachten. Nieuwe perspectieven op nazi-gevangenissen en Polizeilager in Nederland is de titel van een symposium ter gelegenheid van de presentatie van het boek van dr. Peter Bak, Een oord van bang wachten. Kamp Haaren 1941-1944.
In de afgelopen jaren heeft onderzoek nieuwe inzichten opgeleverd in de geschiedenis van de vier voornaamste plaatsen in Nederland waar de Duitse bezetter gijzelaars, gevangenen en ‘strafgevallen’ detineerde: het Oranjehotel (ofwel de Polizeigefängnis) in Scheveningen, het Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort, gijzelaarskamp en later PolizeigefängnisHaaren en het Konzentrationslager Herzogenbusch in Vught. Dit onderzoek heeft vooral een meer genuanceerd beeld opgeleverd van de verhoudingen tussen gevangenen en gevangenis- en kampbewakers. Door het belichten van hun rol, de veelal beperkte handelingsvrijheid, de organisatorische context maar ook de wijdere omgeving van deze vier gevangenissen en kampen is de complexiteit – en vaak ook perversiteit – aan het licht gekomen van het handelen van slachtoffers, daders, helpers en omstanders.
Op 26 mei verschijnt de studie van dr. Peter Bak over het gijzelaarskamp en de latere Polizeigefängnis Haaren tussen 1941 en 1944. Hier werden – na en soms ook naast elkaar – zowel gijzelaars als gevangenen vastgehouden. De gijzelaars hadden veel bewegingsvrijheid; de gevangenen (verzetsmensen, Joden, geheim agenten van het Englandspiel) zaten achter slot en grendel. Bak belicht de complexe geschiedenis van kamp Haaren consequent vanuit het perspectief van de gedetineerden. Hoe ervaarden zij hun situatie en in welke omstandigheden leefden zij? Hoe was de verhouding met de bewakers (Duitse én Nederlandse SS’ers) en hoe probeerden de gedetineerden hun leven draaglijk te houden? Hoe was de verhouding onderling? Welke ruimte bood het corrupte gevangenissysteem tot het overbrieven van informatie of tot zelfs ontsnapping?
Dit perspectief vanuit de gevangenen lijkt een gedeelde aanpak in alle recente studies van de vier genoemde gevangenissen c.q. kampen. Meer dan op institutionele of juridische aspecten richten ze zich op ‘échte’ mensen, hun lotgevallen en hun agency: op de ruimte die zij vonden om de kans op overleven te vergroten en hun menselijke waardigheid te behouden. In het huidige onderzoek staan de lijsten van de gedetineerden centraal: hun namen én de verhalen die er achter schuilgaan.
Dit symposium maakt de stand van zaken op. Wat heeft het onderzoek opgeleverd? Wat zijn de mogelijkheden van microhistory voor het begrijpen van gevangenschapservaringen? Welke nieuwe toekomstperspectieven levert het onderzoek op, zowel vanuit wetenschappelijk oogpunt als met het oog op toekomstig herinneren en herdenken? Welke methodische uitdagingen en welke juridische en praktische hinderpalen gaan gepaard met de recente focus op het lot en het leven van concrete gevangenen en bewakers?
Het symposium wordt georganiseerd door de Stichting Vriendenkring Haaren 1940-1945 in samenwerking met de Stichting ZHC, de leerstoel Cultuur in Brabant aan Tilburg University, Erfgoed Brabant, het Brabants Historisch Informatie Centrum, de Historische Vereniging Brabant, Nationaal Monument Kamp Vught, Nationaal Monument Kamp Amersfoort en Crossroads Brabant 1940-1945.
