‘Gezocht Giselle’ brengt bekend en onbekend werk van Giselle Kuster bijeen

Onbegrensd – Het leven & werk van Giselle Kuster. Tentoonstelling 22 maart t/m 17 augustus 2025 in Museum van Bommel van Dam, Venlo

Begin november 2024 zag ik op social media de oproep: ‘Gezocht Giselle’ van Museum van Bommel van Dam in Venlo. Het onderzoeksteam onder leiding van conservator James Hannan was op zoek naar kunstwerken van Giselle Kuster (1911-1972) in privécollecties. Rond de Tweede Wereldoorlog maakte Kuster naam als kunstenaar, tekenaar, galeriehouder en illustrator. Behalve in het Museum van Bommel van Dam is haar werk nauwelijks in museale collecties opgenomen. De Venlose collectie is te danken aan een aanzienlijke schenking van haar erfgenamen in 1993.

Tentoonstelling over Giselle Kuster. Foto: Luidspreker. Museum van Bommel van Dam, Venlo.

Sinds 2020 ben ik in het bezit van vijf van Kusters schilderijen en ik besloot die aan te melden. Op basis van archiefonderzoek werd er gezocht naar honderd kunstwerken. Geschat wordt dat Kusters oeuvre zo’n duizend schilderijen omvatte. Het museum hoopte zo’n tien schilderijen op te sporen, maar in maart 2025 stond de teller al op 139. Op de tentoonstelling worden 21 schilderijen uit privébezit getoond, waaronder ook het portret van mijn vader uit 1944-1945. Het merendeel van deze schilderijen was niet bekend bij het museum. De vondsten werpen nieuw licht op haar artistieke veelzijdigheid.

Giselle Kuster schilderde snel en trefzeker in alle gangbare stijlen van haar tijd. Inspiratiebronnen waren haar tijdgenoten Charley Toorop, Jan Sluijters en Otto van Rees. Kusters werk kenmerkt zich echter niet door een chronologische samenhang in stijl. Naast expressionistische en realistische kunst maakte ze ook symbolische, impressionistische, surrealistische en kubistische schilderijen. Opgegroeid tussen de stoffen schetste Giselle vele modetekeningen voor een Venlose textielfirma. Ze maakte illustraties voor De Maasbode en de Nieuwe Venlosche Courant, tijdschriften en boeken.

Van Venlo naar Leiden

In 1911 werd Giselle Kuster geboren in Venlo. Haar ouders moedigden haar artistieke talenten volop aan. Op jonge leeftijd kreeg zij tekenles van de Hongaar Ferenc László Hernady en de Venlose beeldhouwer en schilder Sef Moonen. Vanaf eind 1934 studeerde ze aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Luik. In 1936 was ze terug: uitgeleerd, vond ze! Maar al kon ze goed tekenen en schilderen, haar materiaalkennis was minder ontwikkeld. Veel van haar werken zijn niet waterpas en hebben daarom een brede lijst nodig, zo werd bij de opening van de expositie op 21 maart verteld.

In februari 1940 ging de familie Kuster naar Leiden, omdat het daar veiliger zou zijn dan in Venlo. De Kusters vestigden zich op de Breestraat 123A, tegenover het stadhuis. De ouders zetten hun werk als kleermakers voort en de 29-jarige Giselle begon in hetzelfde pand kunsthandel Pro Arte, met expositieruimte. Naast gevestigde namen als Charley Toorop en Jan Sluijters kregen ook onbekende en jonge kunstenaars de kans te exposeren. In november 1942 werd de laatste tentoonstelling georganiseerd.

Giselle verhuisde met haar ouders naar Groenhovenstraat 8, alwaar vanuit huis zelfgemaakte kleding werd verkocht. Vier huizen verwijderd van mijn grootouders, die een groothandel in was- en poetsproducten hadden. Van de Texelse familie kregen zij voedselpakketten toegestuurd. In ruil voor eten maakte Giselle voor hen in de jaren 1944-1945 vijf schilderijen: portretten van de beide zoons, twee bloemstillevens en landelijk tafereel. Kenmerkend voor haar werk uit deze periode is dat de schilderijen door materiaalgebrek ‘dun’ zijn geschilderd met weinig vernis. De ongedateerde schilderijen zijn gesigneerd met haar voornaam. Dit geldt voor het merendeel van haar werk.

Zaal met het portret van Piet de Keuning (1930-1994), circa 1944-1945. Foto: Luidspreker. Museum van Bommel van Dam, Venlo.

De Kusters en Giselles vriend Carl van Essen, een medicijnenstudent, raakten in de oorlog betrokken bij het werk van Jan Meeuwse, die twee huizen verderop in de Groenhovenstraat een kamer huurde. Hij hoorde bij de spionagegroep Packard die contact onderhield met de inlichtingendienst in Londen. Vanaf steeds wisselende adressen werden berichten verzonden en de radiozender stond ook weleens bij de familie Kuster.

Boerderij, geschilderd door Giselle Kuster, circa 1944-1945. Privécollectie.

Naar Indonesië en Spanje

Na de bevrijding trouwden Giselle en Carl en vertrokken ze naar Indonesië. Hoewel Giselle tijdens de Leidse periode soms in haar werk reflecteerde op de Bezetting deed ze dat tijdens het verblijf in Indonesië niet op de Onafhankelijkheidsoorlog. Eind 1949 was het paar terug in Leiden. Giselle werd begin jaren vijftig de eerste vrouwelijke voorzitter van de Schilder- en tekenacademie Ars Aemula Naturae. Vervolgens vertrokken de Van Essens naar Maastricht. Na haar scheiding in 1955 woonde Giselle enige jaren op het Spaanse eiland Formentera. Ze voorzag in haar eigen levensonderhoud. Kuster won enkele prijzen en exposeerde in binnen- en buitenland. Vrijheid was de leidraad in haar leven en werk: ze liet zich niet begrenzen. In 1972 overleed zij in Heerlen.

Onterecht vergeten

Pas na haar overlijden had Giselle Kuster in 1973 en 1997 twee grote tentoonstellingen in Museum van Bommel van Dam. Met de nieuwe tentoonstelling ‘Onbegrensd’ wil het museum de herwaardering van haar oeuvre stimuleren. Het onderzoeksteam heeft aangetoond dat door publieksparticipatie veel onbekende schilderijen van  een vrouwelijke kunstenaar uit de twintigste eeuw kunnen worden teruggevonden. Ook konden mensen worden opgespoord die aan Kuster en haar werken herinneringen hadden. Haar oeuvre wordt op de tentoonstelling gepresenteerd te midden van werk van tijdgenoten en inspiratiebronnen. Het concept van ‘een reünie op zaal’ is goedgekozen. Het werk van artistieke alleskunner Giselle Kuster is niet veranderd, maar de manier waarop naar haar leven en netwerk wordt gekeken wel. Het is een mooi eerbetoon geworden!

Bronnen:

• Website Museum van Bommel van Dam
• James Hannan en Rieke Righolt (ed.), Unbounded / Onbegrensd. The Life & Work of Giselle Kuster / Het leven & werk van Giselle Kuster (Jap Sam Books 2025)