Stedelijk Museum Schiedam schijnt licht op de vrouwen van de stad

Met de tentoonstelling Vrouwen van Schiedam, 750 jaar werk, strijd en relaties geeft het Stedelijk Museum invulling aan de viering van 750 jaar Schiedam. De onzichtbare vrouwen uit de geschiedenis van de stad komen tot leven via archiefonderzoek, hedendaagse illustraties en de verhalen van vrouwen anno nu.

Zaalbeeld van het historische gedeelte van de tentoonstelling, met links de muurschildering van Xaviera Altena. Foto: Sophie de Leeuw

Archiefstukken, persoonlijke voorwerpen, foto’s, video’s, textielkunst en meterslange muurschilderingen. De vorm van de tentoonstelling Vrouwen van Schiedam is even divers als de inhoud, die het verhaal vertelt van twaalf historische en tien hedendaagse vrouwen uit de stad. De opzet is speels en kleurrijk. Er is niet gekozen voor een stijve white cube, maar voor een ontwerp waarbij kunstvoorwerpen en levensgrote, pastelkleurige informatieborden verspreid zijn over de ruimte. Dit nodigt de bezoeker uit om te struinen en op onderzoek uit te gaan, in de eerste plaats naar de alledaagse levens van vrouwen uit het verleden.

Conservator stadsgeschiedenis Merel van der Vaart zag zich bij Vrouwen van Schiedam geplaatst voor een uitdaging: hoe vertel je het verhaal van mensen waarover vrijwel niets bekend is, en dan ook nog in de vorm van een tentoonstelling? Geschiedenisonderwijs en -onderzoek hebben eeuwenlang de mannelijke ervaring centraal gesteld. Pas sinds enkele decennia is dit aan het veranderen. Toch stranden exposities over vergeten personen door moeilijkheden vaak in de conceptfase. Dit is jammer, vertelt Van der Vaart in een audiofragment dat onderdeel is van de tentoonstelling: zo blijven vergeten mensen vergeten.

In sommige gevallen is dit geen probleem. We kunnen niet alles van het verleden weten of bewaren; we moeten keuzes maken. Toch bleek de Schiedamse vrouwengeschiedenis te significant om niet aan de vergetelheid te onttrekken. Vrouwen hebben eeuwenlang belangrijke rollen gespeeld in de stad en vormden een aanzienlijk deel van de bevolking. Dit doen zij vandaag de dag nog steeds, zoals Vrouwen van Schiedam laat zien.

Detail van de muurschildering die Xaviera Altena maakte van tien hedendaagse Schiedamse vrouwen. Foto: Sophie de Leeuw

In een poging hun alledaagse levens bloot te leggen, doken de tentoonstellingsmakers de archieven in. Hier vonden zij verrassende informatie. Intrigerend is bijvoorbeeld het levensverhaal van Liduina (1380–1433), die er na een ongeluk op vijftienjarige leeftijd voor koos haar leven volledig aan God te wijden. Haar relatie met God cultiveerde ze door extreem lijden, waardoor de opvatting ging leven dat ze een heilige was. Met haar uitspraken druiste ze soms in tegen de positie van officiële (mannelijke) geestelijken, maar dit zorgde er niet voor dat haar reputatie afnam. Integendeel, het keerde de opinie juist tegen de clerus.

Het verhaal van Liduina laat zien hoe vrouwen uit het verleden op onverwachte manieren agency konden verwerven. Dat is ook het geval bij het verhaal van de zussen Jetje (1841–1932) en Marie (1834–1920) Knappert. Zij kozen ervoor nooit te trouwen en met elkaar samen te gaan wonen. Hun gegoede financiële positie gaf hen meer keuzevrijheid, maar dit was geen gegeven. In het verhaal van Anna (data onbekend) lezen we bijvoorbeeld dat vrouwen in de negentiende eeuw regelmatig gedwongen opgenomen werden in ‘verbeterhuizen’ wanneer zij gedrag vertoonden dat mannen als onwenselijk zagen. Dit overkwam zowel rijke als arme vrouwen.

Het historische gedeelte van de tentoonstelling heeft een sterk inhoudelijke focus. De tekstborden die de levensverhalen van de twaalf vrouwen vertellen, staan centraal. De persoonlijke voorwerpen en archiefstukken spelen een ondersteunende rol. In een poging de visuele leemte op te vullen, is illustrator Xaviera Altena gevraagd de verhalen van de vrouwen (historisch en hedendaags) om te zetten in illustraties. Haar meterslange muurschilderingen, die door de scherpe lijnen en harde kleuren kracht uitstralen, zijn de blikvanger van de tentoonstelling.

Tien hedendaagse Schiedamse vrouwen vertellen hoe zij zich inzetten voor de stad. Foto: Sophie de Leeuw

Het tweede gedeelte van Vrouwen van Schiedam belicht hoe vrouwen van nu de stad vormgeven, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk dat mensen samenbrengt of de stad vergroent. Het historische en hedendaagse gedeelte van de tentoonstelling zijn van elkaar gescheiden in het museum: ze bevinden zich respectievelijk op zolder en in de kelder. Hierdoor is het soms lastig de relatie tussen heden en verleden te leggen. Wel zorgen de illustraties van Altena voor enige (visuele) continuïteit.

Vrouwen van Schiedam is een inhoudelijk sterke en politiek relevante invulling van de viering van 750 jaar Schiedam. Qua thematiek past de tentoonstelling ook goed bij de missie van het Stedelijk Museum, dat veel ruimte maakt voor vrouwenkunst en kunst van Schiedamse makers. Bovendien lijkt de tentoonstelling erin te slagen impact te maken op het publiek. Kijkend naar een video over Georgette Plomp, vrijwilliger bij de brandweer Schiedam, vertelt een bezoeker tegen haar echtgenoot dat zij vroeger scheepskok wilde worden, maar bij haar sollicitatie te horen kreeg dat ze geschikter was voor een ondersteunende functie aan wal: ‘Vrouwen werden gewoon geweerd.’ En in het historische gedeelte van de tentoonstelling reflecteren twee bezoekers op het leven van de vrouwen in hun eigen families: ‘Mijn oma heeft dit gewoon nog meegemaakt, bizar.’

De tentoonstelling Vrouwen van Schiedam, 750 jaar werk, strijd en relaties is te zien van 22 maart tot en met 14 september 2025.

Sophie de Leeuw (23) is historicus en werkt als archiefinspecteur bij het Noord-Hollands Archief. In het verleden schreef ze artikelen over kunst en cultuur voor de Volkskrant, Volkskrant Magazine en KunstRAI/Art Amsterdam.